Læknablaðið - 15.11.2001, Blaðsíða 25

FRÆÐIGREINAR / SKIMPRÓF FYRIR BEINÞYNNINGU
líkur á að hún sé ekki með beinþynningu. Hægt var að
auka sértækið á kostnað næmisins og öfugt með því að
nota önnur viðmiðunarmörk. Svipaðar niðurstöður
fengust ef viðmiðunin var Z-gildi -1,0.
I þessari rannsókn fengum við að 43% af konun-
um voru fyrir ofan -2,5 í T-gildi og því er hægt að
segja með 96,9% vissu að þær séu ekki með bein-
þynningu. Hinn hlutann yrði hins vegar að rannsaka
frekar með DEXA. Aðrar rannsóknir hafa sýnt önn-
ur mörk sem besta samband milli næmis og sértækis,
til dæmis fengu Frost og meðhöfundar T-gildi undir
-1,8 sem besta viðmið til greiningar á beinþynningu
en þar var sértækið haft hærra á kostnað næmis (7).
Kappa tölfræði sýndi að samræmi milli ómunar og
DEXA til greiningar á beinþynningu var frekar lítið
og er það svipað og sýnt hefur verið í öðrum rann-
sóknum (18). Samræmið var þó meira en tilviljunum
háð. DEXA mælir magn steinefna í tvívídd en ekki
aðra þætti eins og uppbyggingu beins (microarchi-
tecture, elasticity) sem kann að skipta máli í tíðni
beinbrota. Takmörkuð fylgni og samræmi milli þess-
ara rannsóknaraðferða gæti stutt þær kenningar að
ómun mæli aðra hluti en DEXA (8,9).
I nokkrum framskyggnum rannsóknum hefur ver-
ið sýnt að beinþéttni lægri en Z-gildi = -1,0 (DEXA)
tvöfaldi líkur á mjaðmarbeinbrotum (1,9) og er því
mikilvægt að greina þann hóp áður en til brota kemur.
I nýlegri grein var sýnt að í Bretlandi greinast tveir
þriðju af sjúklingum með beinþynningu ekki fyrr en
við beinbrot (19). Því mætti færa rök fyrir því að betra
aðgengi að ómtækjum á heilsugæslustöðvum eða
lyfjabúðum geri það að verkum að stærri hluti kvenna
og karla í áhættuhópi greinist fyrr en ella.
Lág beinþéttni skýrir ekki að öllu leyti aukna tíðni
mjaðmarbrota með vaxandi aldri því að tíðni þeirra
tvöfaldast fyrir hver 10 ár sem fólk eldist þrátt fyrir að
búið sé að leiðrétta fyrir beinþéttni (9). í rannsókn
okkar sást að beinmassi kvennanna, sem höfðu brotn-
að eftir 25 ára aldur, var marktækt lægri í DEXA en
þeirra sem höfðu ekki brotnað. Niðurstöður úr óm-
uninni voru enn meira afgerandi, það er að þær kon-
ur sem höfðu brotnað voru mun lægri í ómun en þær
sem ekki höfðu brotnað. Þetta er í samræmi við
niðurstöður annarra rannsókna (20-22).
I rannsókn okkar var sýnt fram á marktæka fylgni
beinumsetningarvísanna N-teleopeptíð og osteo-
calcin við ómun en öllu meiri fylgni við DEXA.
Hvort unnt sé að auka notagildi ómunar með því að
mæla þessa beinumsetningarvísa á eftir að koma í
ljós. Ef til vill er hægt að auka nákvæmni ómunar sem
skimprófs með því að taka inn í aðra áhættuþætti
fyrir beinþynningu eins og; 1) beinbrot án áverka
eftir 25 ára aldur, 2) beinminnkun greinda á röntgen-
mynd, 3) aðra sjúkdóma eða lyf sem hafa áhrif á
kalkbúskap líkamans, 4) tíðahvörf fyrir 45 ára aldur,
eða sögu um tíðastopp í meira en sex mánuði, 5) fjöl-
skyldusögu um beinþynningu, 6) líkamsþyngdar-
stuðul undir 20 kg/m2 og 7) reykingar. Frost og með-
höfundar hafa sýnt í nýrri grein að þessir sjö áhættu-
þættir eru jafntengdir ómun annars vegar og DEXA
hins vegar. Þeir notuðu sömu ómtækni og við (23).
Fylgnin milli ómunar og DEXA var í rannsókn
okkar takmörkuð en í samræmi við aðrar rannsóknir
(24,25). Þetta sýnir að ómun geti tæplega komið í
stað DEXA til greiningar á beinþynningu eins og
beinþynning er skilgreind í dag. Hins vegar ef notað
er það viðmið í ómun sem við mælum með (T-gildi =
-2,5 eða Z-gildi = -1,0) telst ómun ágætis skimpróf
fyrir beinþynningu í mjöðm með góðu næmi og við-
unandi sértæki. Með auknu aðgengi að slíkum óm-
tækjum er vonandi að stærri hluti kvenna og karla í
áhættuhópi greinist fyrr en áður. Tæpur helmingur
sjötugra kvenna í rannsókninni var neikvæður í óm-
skoðun og má því segja með talsverðri vissu að sá
hópur sé ekki með beinþynningu í mjöðm að minnsta
kosti og þurfi ekki að fara í DEXA mælingu að sinni.
Fjórða hver kona sem var jákvæð í ómun greinist
með beinþynningu í DEXA. í þessari rannsókn voru
einungis sjötugar konur og því ekki unnt að segja til
um spágildi ómunar fyrir aðra aldurshópa sem þarfn-
ast rannsóknar. Vel má vera að notagildi ómunar af
hælbeini sé mest í eldri aldurshópum þar sem slitgigt
er algengur truflandi þáttur í túlkun á DEXA.
Þakkir
Höfundar þakka Díönu Óskarsdóttur röntgentækni
fyrir allar DEXA- og ómmælingar, Guðrúnu Krist-
insdóttur ritara fyrir góða aðstoð, meinatæknum
rannsóknardeildar og Leifi Franzsyni fyrir blóðmæl-
ingar. Rannsóknin var studd af Vísindasjóði Borgar-
spítalans og Rannís.
Heimildir
1. Assessment of fracture risk and its application to screening for
postmenopausal osteoporosis. Report of a WHO Study
Group. World Health Organ Rep Tech Ser 1994; 843:1-129.
2. Cummings SR, Nevitt MC, Browner WS, Stone K, Fox KM,
Ensrud KE, et al: risk factors for hip fracture in white women.
Study of Osteoporotic Fractures Research Group. N Engl J
Med 1995; 332: 767-73.
3. Hui SL, Slemenda CW, Johnston CC Jr. Age and bone mass as
predictors of fracture in a prospective study. J Clin Invest 1988;
81:1804-9.
4. Frost ML, Blake GM, Fogelman I. Contact quantitative
ultrasound: an evaluation of precision, fracture discrimination,
age-related bone loss and applicability of the WHO criteria.
Osteoporosis Int 1999; 10:441-9.
5. Wasnich RD, Ross PD, Heilbrun LK, Vogel JM. Selection of
the optimal skeletal site for fracture risk prediction. Clin
Orthop 1987; 216: 262-9.
6. Cummings SR, Black DM, Nevitt MC, Browner WS, Cauley
JA, Genant HK, et al. Appendicular bone density and age
predict hip fracture in women. The Study of Osteoporotic
Fractures Research Group. JAMA 1990; 263: 665-8.
7. Frost ML, Blake GM, Fogelman I. Can the WHO criteria for
diagnosing osteoporosis be applied to calcaneal quantitative
ultrasound? Osteoporos Int 2000; 11: 321-30.
8. Bauer DC, Gluer CC, Cauley JA, Vogt TM, Ensrud KE,
Genant HK, et al. Broadband ultrasound attenuation predicts
fractures strongly and independently of densitometry in older
women. A prospective study. Study of Osteoporotic Fractures
Research Group. Arch Int Med 1997; 157:629-34.
9. Hans D, Dargent-Molina P, Schott AM, Sebert JL, Cormier C,
Kotzki PO, et al. Ultrasonographic heel measurements to
Læknablaðið 2001/87 885