Læknablaðið - 15.01.2003, Blaðsíða 21

FRÆÐIGREINAR / ALGENGI GEÐLYFJANOTKUNAR
ekki sennilegt að fólk tíundi lakar notkun geðdeyfð-
arlyfja og svefnlyfja. Loks er hugsanlegt að í brottfall-
inu séu miklu fleiri notendur en meðal þeirra sem
svöruðu, sem er ekki líklegt því að munurinn á kyn-
og aldursskiptingu brottfallsins og svarenda er ekki
verulegur. Auk þess náði rannsóknin ekki til þeirra
sem eru inni á sjúkrahúsum eða hjúkrunarheimilum
sem nota meira af lyfjum en aðrir, en eru hins vegar
ekki svo margir að þeir mundu hafa veruleg áhrif á
niðurstöðumar. Þessi atriði eru því varla nægjanleg til
að skýra muninn sem hér kemur fram á sölutölum og
notkun áætlaðri frá algengi og tímalengd notkunar.
í breskri rannsókn frá 1994, sem að ýmsu leyti svip-
ar til okkar rannsóknar, kom í ljós að 3,5% af fólki
utan stofnana notaði einhver geðlyf, 4,6% kvenna og
2,3% karla. 1,5% notuðu svefnlyf, 1,1% geðdeyfðar-
lyf og 0,8% notuðu kvíðalyf. Helmingur fólks hafði
notað lyfin í eitt ár eða lengur. Arsalgengi svefnlyfja-
notkunar var 5,3%, kvíðalyfja 1,4% og geðdeyfðar-
lyfja 1,6% (16). Þessar tölur eru ekki ósvipaðar því
sem fannst hér 1988 ef frá er talið algengi notkunar
kvíðalyfja. Þá var ársalgengi notkunar kvíðalyfja á Is-
landi 4,6% og svefnlyfja 5,2% en verkjalyfja 56,7%
hjá fólki á aldrinum 15-69 ára (17), en algengi notk-
unar geðdeyfðarlyfja má áætla að hafi verið um 1%.
Notkun allra þessara lyfjategunda hefur aukist veru-
lega síðan, einkum geðdeyfðarlyfjanna. Til saman-
burðar er hér sýnt súlurit með sölutölum geðlyfja á
Norðurlöndum (mynd 5). Eins og súluritið ber með
sér er niiklu meira selt af geðdeyfðarlyfjum hér á
landi en á hinum Norðurlöndunum og sala svefnlyfja
er einnig meiri hér en þar.
Faraldsfræðilegar rannsóknir á geðsjúkdómum
hafa sýnt að geðdeyfðar- og kvíðaraskanir eru algeng-
ari hjá konum en körlum (18,19), og að algengi þeirra
eykst ekki með hækkandi aldri (19). Við rannsóknir
byggðar á lyfjaávísunum hefur einnig fundist hærra
algengi notkunar geðdeyfðar- og kvíðalyfja meðal
kvenna en karla (2), ef til vill vegna þess að konur
leita læknis oftar og ef til vill vegna tilhneigingar
lækna til að ávísa konum frekar lyfjum. Fleiri konur
en karlar kvarta um svefnerfiðleika og algengi kvart-
ananna eykst með hækkandi aldri (20) og algengi
ávísana á svefnlyf eykst með hækkandi aldri meira
hjá konum en körlum (2). í Noregi (21) hefur mánað-
aralgengi svefnlyfjanotkunar reynst 6,9%, hærra hjá
konum, eldra fólki og þeim sem höfðu andlegar eða
líkamlegar kvartanir svipað og í okkar rannsókn.
Niðurstöður þeirrar rannsóknar sem hér er til um-
fjöllunar eru með nokkuð öðrum hætti en ofan-
nefndra rannsókna. Ekki er marktækur munur milli
kynja á ársalgengi notkunar geðdeyfðarlyfja og svefn-
lyfja og ársalgengi notkunar geðdeyfðarlyfja eykst
ekki með hækkandi aldri, aðeins langtíma notkun
þeirra. Hversu lítill munur er á ársalgengi notkunar
geðdeyfðarlyfja milli kynja skýrist af því hve stór
hluti karla sem nota geðdeyfðarlyf hefur leitað aðstoð-
ar vegna áfengisvanda. Rannsóknin byggir á gögnum
sem var aflað aðallega til að athuga áfengis- og aðra
vímuefnanotkun. En það virðist þó ekki hafa áhrif á
niðurstöðurnar sem sjá má af því að álíka margir svör-
uðu spurningunni um hvort þeir hefðu leitað aðstoð-
ar á sjúkrahúsinu Vögi og búast hefði mátt við sam-
kvæmt þeim fjölda sem þangað hafa leitað síðan 1984
(www.saa.is/saa/?Mival=adalsida&pid=2045). Algengi
notkunar svefnlyfja eykst hins vegar eins og í fyrri rann-
sóknum með hækkandi aldri. Ahættuhlutfall karla og
kvenna sem hafa leitað læknis er svipað fyrir notkun
allra lyfjaflokkanna, sem bendir til að læknar bregð-
ist ekki mismunandi við kvörtunum sjúklinganna eft-
ir kynferði þeirra. Hækkað áhættuhlutfall meðal
þeirra sem leitað hafa meðferðar vegna áfengisvanda-
mála er í samræmi við mikil tengsl milli alkóhólisma
og annarra geðraskana (22).
Samkvæmt niðurstöðum rannsóknarinnar má
ætla að allmargir taki geðdeyfðar- eða kvíðalyf við
öðru en hinum hefðbundnu ábendingum, þar eð
þriðjungur þeirra sem taka þessi lyf hefur ekki leitað
læknis vegna andlegrar vanlíðanar á síðastliðnum 12
mánuðum. Þetta fólk gæti hafa notað lyfin við lang-
vinnum verkjum eða vöðvaspennu sem styðst af því
að konur með góða andlega líðan reyndust marktækt
líklegri en karlar til að hafa notað kvíðalyf, en karlar
með andlega vanlíðan voru ómarktækt líklegri en
konur til að hafa notað lyfin.
Athygli vekur að helmingur þeirra sem segjast
hafa tekið geðdeyfðarlyf í yngsta aldurshópnum hef-
ur tekið þau skemur en þrjá mánuði, en talið er að
það þurfi að taka þau í fjóra til sex mánuði til full-
nægjandi meðferðar á geðdeyfð (23). Kvíða- og svefn-
lyf virðist fólk aðallega nota eins og til er ætlast, eða
skemur en í sex mánuði. Langtíma algengi notkunar
þeirra er hærra hjá þeim sem eru 55 ára og eldri en
hjá hinum yngri, þó að munurinn sé ekki marktækur.
Reykingafólk er marktækt líklegra en þeir sem
ekki reykja til að hafa notað einhver geðlyf á árinu.
Líkindahlutfallið er hækkað fyrir allar lyfjategundirn-
ar og fyrir geðdeyfðarlyf sérstaklega er það tvöfalt.
Tengsl milli reykinga og geðraskana eru vel þekkt, lil
Fig 5. Sales of psychophar-
maca (in defmed daily
doses (DDD)/1000/Day) in
the Nordic countries in
2001.
Læknablaðið 2003/89 21