Læknablaðið - 15.01.2003, Blaðsíða 43

FRÆÐIGREINAR / STOFNFRUMUR
Eiginleikar
frumusérhæfing og
stofnfrumna:
ný meðferðarúrræði?
Þórarinn
Guðjónsson1
Eiríkur
Steingrímsson2
'Krabbameinsfélag íslands,
Skógarhlíð 8,105 Reykjavík.
2Lífefna- og sameindalíffræði-
stofa, Læknadeild Háskóla
íslands, Vatnsmýrarvegi 16,
101 Reykjavík og Urður,
Verðandi, Skuld, Snorrabraut
60,105 Reykjavík.
Bréfaskipti og fyrirspumir:
Þórarinn Guðjónsson,
Krabbameinsfélag íslands
Skógarhlíð 8,105 Reykjavík.
thorarinn@krabb. is
Lykilorð: stofnfrumur,
frumusérhœfing.
Ágrip
Stofnfrumur búa yfir þeim áhugaverða eiginleika að
geta endurnýjað og viðhaldið sjálfum sér en einnig
myndað sérhæfðar frumur með skiptingu. Best þekktu
stofnfrumurnar eru blóðmyndandi stofnfrumur en
þær hafa verið notaðar í læknisfræðilegum tilgangi í
fjölda ára til endurnýjunar á blóðfrumum sjúklinga.
Nýlegar rannsóknir á stofnfrumum úr fósturvísum og
stofnfrumum sem fundist hafa í ýmsum vefjum manna
og dýra hafa vakið vonir um að unnt verði að nota
þessar gerðir stofnfruma í svipuðum tilgangi. í þess-
ari yfirlitsgrein verða eiginleikar stofnfruma ræddir
og fjallað um nýlegar tilraunir til að nýta þær í með-
ferð sjúkdóma. Ljóst er að enn er mörgum spurning-
um ósvarað varðandi notkun stofnfruma til lækninga.
Stofnfrumur úr fósturvísum
Eftir fyrstu skiptingar fósturvísis eru frumurnar ósér-
hæfðar en smám saman verða til sérhæfðari frumur
sem síðan verða að limum og líffærum. Frumur fóst-
urvísis eru því alhæfar (totipotent) til að byrja með.
Fram til þessa hefur verið talið að þroskunarferlið sé
einstefna frá ósérhæfðri frumu til sérhæfðrar og að
sérhæfðar frumur geti ekki afsérhæfst. Nýlegar rann-
sóknir benda þó til að frumur geti snúið aftur til upp-
runa síns og afsérhæfst og síðan sérhæfst aftur eftir
ENGLISH SUMMARY
Guðjónsson Þ, Steingrímsson E
Stem cells: cell differentiation and novel therapies
Læknablaðið 2003; 89: 43-8
Stem cells are unusual with regard to their capability of
both self-renewal and differentiation into specialized cells.
Best known are the hematopoietic stem cells which have
been used in cell replacement therapy for many years.
Recently, research on both embryonic and adult stem cells
has offered new hope of cell replacement therapy to treat
various diseases. Here we review the properties of both
embryonic and adult stem cells as well as recent experi-
ments on the therapeutic use of such cells. Although stem
cells offer promising solutions for medical treatment, many
difficulties need to be overcome before laboratory results
can be moved to the bedside.
Key words: stem cells, differentiation.
Correspondence: Þórarinn Guðjónsson, thorarinn@krabb.is
það, jafnvel í aðrar frumur en þær voru til að byrja
með. Segja má að mikilvægasta vísbendingin um slík-
an sveigjanleika fruma hafí verið einræktunin á Dollý
en þar sýndu Ian Wilmut og fleiri (1) að unnt er að
Stofnfrumur Frumur sem geta endurnýjað og viðhaldið sjálfum sér en einnig myndað sérhæfðar frumur með skiptingu.
Innri frumumassi Klasi af ósérhæfðum frumum innan í kímblöðru fósturvísis sem síðar mynda fósturlögin þrjú.
Einræktun lífvera Lífvera er útbúin sem inniheldur nákvasmlega sama erfðaefni og foreldrið.
Einræktun í frumurækt Klasi af frumum sem ræktaður er frá einní frumu.
„Feeder" frumur: Stoðfrumur sem oft eru notaðar við ræktun annarra fruma. Losa nauðsynlega vaxtarþætti út í
umhverfið.
Fósturlög Við fósturþroskun myndast þrjú fósturlög, innlag, miðlag og útlag. Síðar í þroskuninni myndar innlagið
lungu og meltingarveg, miðlagið bein, vöðva og stoðvef en útlagið myndar húð, taugar og heila.
Fullorðinsstofnfrumur (adult stem cell) Ósérhæfðar frumur sem finnast í sérhæfðum vef og geta endurmyndað
sjálfar sig og flestar eða allar þær frumugerðir sem finnast í viókomandi vef.
Alhæfar (totipotent) frumur Frumur sem geta myndað allar frumur líkamans.
Fjölhæfar (multipotent) frumur Frumur sem geta myndað flestar frumur líkamans.
Tví/einhæfar (bi/unipotency) frumur Frumur sem geta myndað eina eða tvær frumugerðir eingöngu.
Furðuæxli (teratocarcinoma) Æxli sem mynda sérhæfða vefi, til dæmis tennur, hár og vöðva. Eiga oftast uppruna
í kímfrumum.
Vaxtarþættir Prótín sem örva frumur til að skipta sér. Dæmi: LIF: leukemia inhibitory factor, bFGF: basic fibroblasts
growth factor og MGF: mast cell growth factor.
Genagreyping (imprinting) Tjáning genasamsæta er háð því frá hvoru foreldrinu þær erfast.
Læknablaðið 2003/89 43