Læknablaðið - 15.03.2004, Blaðsíða 54

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SÁTTMÁLI LÆKNA UM FAGMENNSKU
Velferð sjúklinga og samfélagslegt réttlæti
- meginatriði í Sáttmála lækna um fagmennsku í læknisfræði, segir Runólfur Pálsson
formaður Félags íslenskra lyflækna
í febrÚarhefti Læknablaðsins birtist grein sem
nefnist Fagmennska í lœknisfrœði í upphafi nýs
árþúsunds: Sáttmáli lœkna. Þarna var á ferð þýð-
ing á skjali sem farið hefur víða en var samið fyrir
tilstuðlan samtaka lyflækna í Bandaríkjunum og
Evrópu. Læknablaðinu lék forvitni á að vita meira
um þetta skjal og hvers vegna lyflæknar töldu sér-
staka ástæðu til að hnykkja á því nú að læknum
beri að ástunda góða fagmennsku.
Við leituðum því til Runólfs Pálssonar for-
manns Félags íslenskra lyflækna og annars tveggja
þýðenda sáttmálans. Fyrsta spurningin var ein-
faldlega sú af hverju þyrfti að brýna það
sérstaklega fyrir læknum að ástunda fagmannleg
vinnubrögð. Hafa þeir ekki alltaf lagt sig fram um
það?
„Jú, að sjálfsögðu. Læknar hafa haft sínar siða-
reglur allt frá því á dögum Hippókratesar. Hins
vegar hafa orðið gríðarlegar breytingar á starfs-
umhverfi lækna á síðustu árum og áratugum. Fyrir
hálfri öld var algengast að læknar ynnu sem ein-
yrkjar og starfræktu gjarnan læknastofur í heima-
húsum. Síðan þá hefur þróast ákaflega flókið og
margþætt heilbrigðiskerfi á Vesturlöndum sem hef-
ur verið markaðsvætt að nokkru leyti. A þessum
tíma hefur kostnaður við læknisþjónustu aukist
gífurlega vegna framfara í læknisfræði og aukinnar
þjónustu við sjúklinga. Stjórnvöld standa í flestum
tilvikum undir stærstum hluta þessa kostnaðar og
hjá þeim hefur gætt vaxandi áhuga á hagræðingu
og sparnaði. Slíkum aðgerðum fylgir sú hætta að
fagleg gildi verði útundan.
í ljósi þessarar þróunar þótti samtökum lyf-
lækna í Evrópu og Bandaríkjunum kominn tími til
að skoða og endurvekja gildi fagmennsku í læknis-
fræði. Læknar hafa skuldbundið sig til að hafa vel-
ferð sjúkligna sinna í öndvegi. Þeim ber líka skylda
til að stuðla að því að fjármagni sem varið er til
heilbrigðiskerfisins sé ráðstafað á réttlátan hátt og
að gætt sé hagkvæmni í rekstri því sjóðir samfé-
lagsins eru ekki ótæmandi. Þetta eru þættir sem
læknar þurfa að glíma við í daglegu starfi og þótt
siðareglurnar séu í góðu gildi þá veita þær ekki
alltaf nauðsynlega leiðsögn í starfi við hinar marg-
breytilegu aðstæður nútímans.“
skiptum lækna á milli eða gagnvart samfélaginu
öllu?
„Hvort tveggja. Það er mikilvægt fyrir lækna
sem stétt að samkomulag sé um þau markmið sem
við höfum að leiðarljósi. Við höfum einnig sameig-
inlegar skyldur gagnvart sjúklingum og samfélag-
inu í heild. Það hefur orðið breyting á sambandi
lækna og sjúklinga á þann veg að sjálfsforræði
sjúklinga hefur aukist mikið á undanförnum árum.
Áður fyrr voru læknar nokkurn veginn einráðir
um það hvaða meðferð var beitt en nú eru þeir
fremur í hlutverki ráðgjafan og sjúklingar taka æ
meiri þátt í ákvarðanatökunni.
Sáttmálinn tekur á þeim afleiðingum sem þetta
hefur fyrir lækna, svo sem með reglunni um að
velferð sjúklinga hafi forgang og um sjálfsforræði
sjúklinga. Þriðja meginreglan er um samfélagslegt
réttlæti. Við vitum að það sitja ekki allir við sama
borð og þess vegna verður að gæta vel að því að
þegnar samfélagsins hafi jafna stöðu gagnvart
heilbrigðisþjónustunni. Það eru ekki síst þessi mál-
efni sem nokkuð vantar upp á að fjallað sé um í
siðareglunum.“
- í sáttmálanum er tekið á ýmsum nýjungum en
einnig sígildum vandamálum læknisfræðinnar en
er hann óumdeildur? Geta allir læknar skrifað
undir hvert orð í honum eða er þar eitthvað sem
gæti valdið ágreiningi?
„Eg held að flestir læknar séu sammála því sem
þarna stendur í meginatriðum þótt vissulega geti
verið skiptar skoðanir um einstök atriði og út-
færslu sáttmálans á þeim. Eflaust munu einhverjir
segja að það sé nóg að hafa siðareglur, svo verði
hver og einn að haga sínum störfum með hliðsjón
af þeim. Það gætu líka verið skiptar skoðanir á
ákvæðum sáttmálans um samfélagslegt réttlæti,
svo sem að læknar skuldbindi sig til að „vinna að
réttlátri dreifingu á þjónustu sem er takmörkunum
háð“. Það er flókið mál í útfærslu. Annað álitamál
er forgangsröðun. Um hana er ekki fjallað í sátt-
málanum að öðru leyti en því að læknar skuli bera
ábyrgð sem forvígismenn heilbrigðisþjónustunnar
á því hvernig úrræðum er dreift. En í heildina tek-
ið held ég að eining ríki um að læknum beri að
hafa þessar reglur að leiðarljósi."
Meginatriöin eru óumdeild
Þröstur - Gagnvart hverjum eru læknar að skuldbinda sig
Haraldsson með þessum sáttmála? Gildir hann einkum í sam-
Höfðar til allra lækna
Aftan við sáttmála lækna birtist alllangur listi yfir
þá sem þátt tóku í að semja hann. Runólfur segir
250 Læknablaðið 2004/90