Læknablaðið - 15.03.2004, Síða 56

UMRÆÐA & FRÉTTIR /
Að skjóta sig í þekkingarfótinn
Matthías Kjeld
Höfundur er læknir og
efnameinafræðingur.
Það er ábyrgðarhluti að tala um háskóla, einkum
ef um er að ræða alvöru háskólastofnun þar sem
stunduð eru vísindi og þróun auk kennslustarfsins.
Kennarastarfið hefur reyndar breyst afar mikið á síð-
ustu áratugum svo þörf væri á nýju heiti, til dæmis
einhverju sem hefði svipaða merkingu og enska orð-
ið „tutor“. Nemendur hafa núorðið sjálfkennandi
hjálpargögn og hlutverk kennarans er nánast það eitt
að örva og prófa framfarir nemenda og skilning. En
hvað um það, kennarar eru misjafnir; þeir ýmist vekja
nemendur til lífsins ellegar stinga þeim svefnþorn.
Öðru máli gegnir um vísindi og þróun. Þar eru
menn við sama heygarðshornið og þeir voru þegar
einn helsti faðir nútímavísinda Galíleó Galílei (1564-
1642; mælið allt sem mælanlegt er) var uppi. Þar
verða menn enn í dag að vera frjálsir og frjóir í hugs-
un og móðir náttúra þolir nemendum sínum ekki
gönguferðir af vegi sannleikans. Orður og titlar
gagna lítt og ef von á að vera um árangur af vísinda-
rannsóknum útheimtir það óhemju vinnu, eða eins
og engilsaxar segja „one per cent inspiration, 99 per
cent perspiration". Þróunin kemur svo í kjölfar nýrr-
ar þekkingar og skoðanir taka við þar sem þekkingin
endar. Steinn Steinarr kann að hafa hitt nagla þann á
höfuðið sem skoðanir eru hengdar á þegar hann seg-
ir, „... í tvílyftu timburhúsi má trúa hverju sem er“.
Vísindaiðkun eykur þannig gagnrýna hugsun og
er talin sjálfsögð í starfi allra háskóla. Menn agast og
þjálfast í frjálsri þekkingarleit. Menn vinna ekki eftir
skipunum embættismanna eða stimpilklukkum. Mál-
ið er miklu alvarlegra en svo. Menn vinna eftir hug-
myndum sínum og sannfæringu hvenær sem er sólar-
hringsins, heima og heiman, ef því er að skipta. Sam-
keppni ríkir um nýja þekkingu. A Vesturlöndum eru
allir háskólar reknir með þessum hætti og háskólar
eru stolt þjóðanna. Aðrar stofnanir ríkis og sveitarfé-
laga vilja gjarnan tengjast þeim í orði. Þannig háttar
hér heima á íslandi í dag.
Á Landspítala (LSH) hefur verið sett upp stofnun
sem nefnd er „Skrifstofa kennslu, vísinda og þróun-
ar“ og fær hún innan við eitt prósent af veltu spítal-
ans. í skýrslu LSH fyrir árið 2002 segir: „Meginhlut-
verk skrifstofu kennslu, vísinda og þróunar (SKVÞ)
er að vinna að eflingu háskólastarfs, vísindastarfs og
kennslu fyrir heilbrigðisstéttir á LSH“. Undir hatt
SKVÞ var einnig sett staða tölfræðings LSH. Töl-
fræðingur tók til starfa á Landspítala fyrir tíu árum
eftir tilmæli Læknaráðs og hafa læknar, læknanemar,
hjúkrunarfræðingar, meinatæknar, næringarfræðing-
ar og fleiri og fleiri leitað til hans um hjálp við rann-
sóknarverkefni sín. Þá hefur hann auk verkefna fyrir
rannsóknastofur tekið mikinn þátt í kennslu, sérstak-
lega læknanema á 4. ári vegna rannsóknarverkefna í
kennslunni. Er skemmst frá því að segja að komu töl-
fræðingsins var fagnað á Landspítala og hefur árang-
ur ekki látið á sér standa. Verkefnaval og frágangur
vísindagreina hefur stórlega batnað og fleiri greinar
frá LSH hafa verið birtar í viðurkenndum erlendum
tímaritum sem gera æ strangari kröfur um fagleg
vinnubrögð.
Nú hefur sú undurfurða gerst að framkvæmda-
stjóri skrifstofu kennslu, vísinda og þróunar hefur
ákveðið í „sparnaðarskyni“, án ráðslags við aðrar
deildir, að leggja niður stöðu tölfræðingsins. Ekki er
gjörla vitað á þessu stigi hvort hér er um að ræða
voðaskot í eigin fót eða hvort meðvituð atlaga hafi
verið gerð að því fólki sem ógnaði flatneskjunni og
leitaði aðstoðar tölfræðingsins. En getur þetta gerst?
Endurtekur sagan sig svona? Rannsóknarréttur kirkj-
unnar neyddi Galíleó til að afneita niðurstöðum rann-
sókna sinna. Galíleó lifir hins vegar en rétturinn var
verkfæri valdhafa sem ef til vill höfðu ekki háleitari
markmið en þau að mega ganga fram á svalirnar og
veifa til fjöldans.

252 Læknablaðið 2004/90