Læknablaðið - 15.02.2006, Blaðsíða 18

FRÆÐIGREINAR / ÁTRASKANIR
Geðrænar hliðarraskanir átraskana
Geðrænar hliðarraskanir eru algengar í átröskun-
um. Þær geta stundum truflað einkennamyndina
og hindrað árangur í meðferð. Helstu hliðarrask-
anir átraskana eru lyndisraskanir, kvíðaraskanir,
persónuleikaraskanir og fíknisjúkdómar.
Lyndisraskanir
Þunglyndi er algengasti fylgikvilli átraskana og
hafa rannsóknir staðfest þunglyndi hjá allt að
80% lotugræðgi- og lystarstolssjúklinga sem leita
meðferðar (45). Einnig hefur verið lýst tengslum
átraskana, sérstaklega lotugræðgi, við geðhvörf
týpu II (46). Samband átraskana við þunglyndi
er flókið og þunglyndi getur verið bein afleiðing
sveltis í gegnum líffræðilega ferla vegna ójafnvægis
í hormónakerfi og taugaboðefnum í heila. í þess-
um tilfellum lagast þunglyndi oft þegar næringar-
ástand er komið í eðlilegt horf. Þá getur þunglyndi
verið forveri átröskunar eða annar geðsjúkdómur,
alls ótengdur átröskuninni, og þarf að meðhöndla
sérstaklega.
Sjálfsskaðandi hegðun og sjálfsvígstilraunir eru
algengar og hefur verið lýst hjá 32% átröskunar-
sjúklinga í meðferð á göngudeild (47). Hjá þessum
hópi er oftar um að ræða vímuefnamisnotkun,
ofát/hreinsunarhegðun, hvatvísi og lyndisrask-
anir samanborið við viðmiðunarhóp. Ákveðinn
hópur lotugræðgisjúklinga hefur verið kallaður
„fjölhvatvís" (multi-impulsive bulimia) og hefur
fengið sérstaka athygli þar sem meðferð er erfið
og meðferðarheldni léleg. Samanborið við aðra
lotugræðgisjúklinga misnota þessir sjúklingar oftar
áfengi og vímuefni, sýna oftar sjálfsskaðandi hegð-
un, eru oftar haldnir stelsýki og stunda frekar
óábyrgt kynlíf. Þeir hafa flestir reynt sjálfsskaða
eða sjálfsvíg áður en lotugræðgin byrjaði sem gæti
bent til að þunglyndi eða persónuleikaröskun hafi
ýtt lotugræðginni af stað. Margir þessara sjúklinga
hafa jaðarpersónuleikaröskun og sögu um áföll
eins og kynferðislega misnotkun í æsku (48, 49).
Óyndi eða viðvarandi depurð er algengt meðal
átröskunarsjúklinga sérstaklega hjá unglingum
með lotugræðgi. Það hefur meðferðarlegt gildi að
greina óyndi þar sem það getur gert batahorfur
sjúklinga með lotugræðgi verri og þarf sértæka
meðferð (50).
Kvíðaraskanir
Tíðni kvíðaraskana er mun hærri hjá lystarstols-
og lotugræðgisjúklingum en viðmiðunarhópum.
Rannsókn (51) sýndi að allt að 2/3 átröskunar-
sjúklinga greindust með eina eða fleiri kvíðarösk-
un einhvern tíma á lífsleiðinni og algengast var
áráttu- og þráhyggjuröskun (41%), félagsfælni
(20%), sértæk fælni og almenn kvíðaröskun. Hjá
meirihluta sjúklinga byrjuðu þessar kvíðaraskanir
snemma í æsku eða fyrir átröskunartímabil. Þar
sem kvíðaraskanir byrja í barnæsku getur það ýtt
undir langvinn veikindi og gert meðferð erfiðari.
Þetta gæti stutt þá kenningu að kvíðaraskanir auki
líkur á lystarstoli eða lotugræðgi og séu stundum
einn orsakaþáttur í þróun átraskana (51,52).
Áráttu- og þráhyggjuröskun virðist ekki frekar
tengd lystarstoli en lotugræðgi og tíðnin virðist
vera svipuð. Hins vegar sést hún oftar hjá einstak-
lingum með langvinn veikindi (53).
Fíknisjúkdómar
Tengsl átraskana við fílcnisjúkdóma eru vel þekkt.
Átraskanir eru algengari hjá konum og körlum
sem leita meðferðar vegna fíknisjúkdóma en hjá
einstaklingum með fíknisjúkdóma almennt (54).
Meðal sjúklinga sem leita í vímuefnameðferð
hefur tíðni á átröskunum hjá konum verið á bilinu
24 til 35%. Algengustu vímuefni sem eru misnotuð
eru alkóhól, kannabis og amfetamín (55, 56). Svo
virðist sem allt að helmingur sjúklinga sem leitar
meðferðar vegna átröskunar eigi við áfengis- eða
vímuefnavanda að stríða og hjá um þriðjungi
þeirra hafi fíknisjúkdómur byrjað á undan átrösk-
uninni (57).
Sjúklingar með átraskanir misnota einnig oft
hægðalyf, megrunarlyf, þvagræsilyf og fleira til
þyngdarstjórnunar og telst það eitt form af hreins-
unarhegðun (58). Koffíndrykkir, til dæmis kaffi og
kóla drykkir, auk nikotíns eru einnig algeng efni
sem eru misnotuð og auðvelt að missa af þegar
spurt er um misnotkun á efnum (59).
Persónuleikaraskanir
Persónuleikaraskanir eru algengar hjá sjúklingum
sem leita meðferðar vegna átröskunar og gera
horfur almennt verri. Allsherjargreining á 28
rannsóknum frá árunum 1983 til 1998 sýndi að
tíðni persónuleikaraskana hjá átröskunarsjúk-
lingum var 58% á móti 28% hjá viðmiðunarhóp.
Sjúklingar með lotugræðgi voru oftar með klasa
B persónuleikaraskanir (andfélagslega-, jaðar-,
geðhrifa- og sjálfsdýrkunarpersónuleikaröskun)
en tíðni á klasa C persónuleikaröskun (kvíða-,
hæðis-, áráttu- og þráhyggjupersónuleikaröskun)
var svipuð hjá lystarstols og lotugræðgisjúklingum
(60). Menn eru almennt sammála um að átrösk-
unarsjúklingar með persónuleikaröskun þurfi á
langtímameðferð að halda þar sem tekist er á við
persónugerð og viðvarandi samskiptavanda þeirra,
auk einkenna átröskunarinnar.
Umræða
Þessi samantekt staðfestir að átraskanir eru mik-
102 Læknablaðið 2006/92