Læknablaðið - 15.02.2006, Blaðsíða 15

FRÆÐIGREINAR / ATRASKANIR
áföll innan fjölskyldu, einelti, dauðsföll eða veikindi
en hjá flestum byrjar lystarstol í kjölfar megrunar
þar sem markmiðið er að losna við fáein kíló (12).
Jákvæð viðbrögð frá umhverfi, til dæmis ef viðkom-
andi hefur verið í ofþyngd, getur ýtt undir frekari
megrun sem að lokum leiðir til þráhyggju þar sem
einstaklingnum finnst hann aldrei nógu léttur.
Horfur sjúklinga með lystarstol eru breytilegar.
I sumum tilfellum er sjúkdómurinn skammvinnur
og einstaklingurinn nær sér að fullu eftir ákveðið
lystarstolstímabil jafnvel án sértækrar meðferðar.
Þetta á sérstaklega við börn og unglinga. í öðr-
um tilfellum getur lystarstolið verið alvarlegt og
langvinnt og sjúklingar missa mikla færni. Stein-
hausen (13) tók saman niðurstöður 119 rannsókna
þar sem kannaðar voru batahorfur lystarstols-
sjúklinga og komst að því að 46% sjúklinga að
meðaltali náðu fullum bata, um þriðjungur náði
sæmilegum bata og um 20% áttu í langvarandi
erfiðleikum. Niðurstöður hans leiddu einnig í ljós
að þeim farnaðist verst senr höfðu lystarstol af
ofáts/hreinsunargerð, sýndu einkenni áráttu- og
þráhyggjupersónuleikaröskunar og höfðu langa
sjúkdómssögu. Aðrar rannsóknir hafa sýnt svip-
aðar niðurstöður (14, 15). Ljóst er að dánartíðni
einstaklinga með lystarstol er verulega aukin.
Talið er að allt að 10% sjúklinga deyi, annaðhvort
af völdum líkamlegra afleiðinga lystarstols eða
sjálfsvígs (4, 16). I nýlegri skoskri rannsókn (17) á
524 lystarstolssjúklingum reyndist hlutfall látinna
vera 4,4%. Meðaltími frá greiningu lystarstols
til andláts var 11 ár (17). Ein stærsta norræna
rannsóknin er dönsk eftirfylgdarrannsókn á öll-
um einstaklingum í Danmörku sem lögðust inn
á sjúkrahús og fengu átröskunargreiningu árin
1970-1993, alls 2763 tilfelli. Notast var við ICD-
8 greiningarkerfið og má leiða líkum að því að
þessir sjúklingar hafi flestir eða allir haft lystarstol.
Meðaleftirfylgdartími eftir innlögn var 10,3 ár,
lengst 23 ár. Hlutfall látinna var 8,4% hjá öllum
hópnum og stöðluð dánartíðni var hækkuð í öllum
aldurshópum og var að meðaltali 6,69. Hjá 25 til
29 ára konum var stöðluð dánartíðni langhæst
eða 14,92. Meðal þeirra sem létust var einungis
sett átröskunargreining á dánarvottorð í tæplega
helmingi tilfella, en um 20% látinna höfðu framið
sjálfsvíg (18). Það er ljóst að dánartíðni vegna
lystarstols er með því hæsta sem gerist hjá ung-
um konum með geðsjúkdóma (19). Hins vegar
virðist einnig sem dauðsföll af völdum lystarstols
geti verið stórlega vanmetin og vanskráð í dán-
armeinaskrám og er hugsanlegt að dánartíðni sé
miklum mun hærri (20).
Faraldsfrœði
Lystarstol kemur fyrst fram á unglingsárum, oftast á
aldursbilinu 14 til 18 ára, og er meðalaldur við byrj-
un þess talinn vera 17 ár. Lystarstol byrjar sjaldan
fyrir kynþroska og sjaldan eftir fertugt (4).
Sú skoðun virðist ríkja að tíðni átraskana al-
mennt hafi aukist á undanförnum áratugum (12).
Svo virðist sem tíðni lystarstols hafi þó verið
nokkuð stöðug síðastliðin 20 ár á meðan tíðni lotu-
græðgi og átröskunar sem ekki er nánar skilgreind
(EDNOS) hefur aukist (21).
Lystarstol virðist vera algengara í iðnvæddum
ríkjum og hinum vestræna heimi þar sem nóg er til
af mat og þar sem menn tengja fegurð og velgengni
við grannan og spengilegan líkama. Áður var talið
að lystarstol væri sjúkdómur ungra, hvítra milli- og
yfirstéttarkvenna en rannsóknir hafa sýnt að svo
er ekki lengur (22). Það finnst hjá öllum stéttum
og þjóðfélagshópum auk þess sem tíðni lystarstols
utan Vesturlanda er að aukast (23). Lystarstol er
mun algengara meðal stúlkna og ungra kvenna
og eru karlar einungis 5 til 10% sjúklinga (24).
Ákveðinn hópur karla er þó í áhættuhópi en það
eru íþróttamenn, fyrirsætur og samkynhneigðir.
Nýleg yfirlitsrannsókn Hoek og van Hoeken
(25) um faraldsfræði átraskana í almennu og
klínísku þýði leiddi í ljós að rneðal algengi lyst-
arstols hjá ungum konum á Vesturlöndum væri að
minnsta kosti 0,3% (á bilinu 0-0,9%). Nýgengi er
oftast metið út frá sjúkraskrám í heilsugæslu og
á sjúkrahúsum en rannsóknir vantar um nýgengi
í samfélaginu. Niðurstaða Hoek og félaga er að
samkvæmt skráðum sjúkratilfellum megi árlega
búast við að minnsta kosti 8 nýjum lystarstolstil-
fellum á hverja 100.000 íbúa. Tölur frá Currin
og félögum (21) segja að árlega greinist í heilsu-
gæslu á Bretlandi 4,7 ný lystarstolstilfelli á hverja
100.000 íbúa. Yfirfært á ísland svarar það til um 15
ný lystarstolstilfelli á ári.
Það er vel þekkt að ákveðnir hópar í þjóðfélag-
inu eru í aukinni áhættu á að fá átröskun. Má þar
nefna fyrirsætur, dansara og afreksfólk í íþróttum.
Hefur í þessu samhengi stundum verið talað um
„íþróttalystarstol“ eða anorexia athletica sem
byrjar í kjölfar mikilla íþróttaiðkana. Ein íslensk
rannsókn hefur verið gerð á átröskun meðal 200
íslenskra fimleikastúlkna (26). Niðurstaða hennar
var að tíðni átröskunar meðal stúlknanna væri
17,1% og 1,1% uppfylltu greiningarskilmerki lyst-
arstols. Þetta voru heldur lægri tölur en lýst hefur
verið í norskum og bandarískum rannsóknum en
meðalaldur íslensku stúlknanna var lægri. í rann-
sóknarhópnum fannst 45% fimleikastúlknanna
þær of feitar þrátt fyrir að um 90% þeirra væru
undir kjörþyngd. Langflestar stúlknanna höfðu
upplifað mikinn þrýsting frá þjálfara um lága lík-
amsþyngd og er það talið hafa ýtt undir þessa háu
tíðni af átröskun hjá stúlkunum (26).
Læknablaðið 2006/92 99