Læknablaðið - 15.02.2006, Blaðsíða 19

FRÆÐIGREINAR / ÁTRASKANIR
ilvægur flokkur geðsjúkdóma sem hrjáir fyrst
og fremst ungar konur á viðkvæmu æviskeiði.
Lystarstol er alvarlegasti sjúkdómurinn og dánar-
tíðnin er há. Meðferð getur verið mikil ögrun fyrir
meðferðaraðila vegna andstöðu sjúklinga við að
þiggja meðferð. Oft virðist sem það sé fjölskyldan
sem líði mest fyrir sjúkdóminn.
Á íslandi má ætla að umfang átraskana sé ekki
minna en annars staðar á Vesturlöndum. Það
liggja fyrir rannsóknir að megrunarárátta ung-
linga á Islandi er mjög algeng en megrun er stærsti
áhættuþáttur fyrir að fá átröskun. Tölur hjá inn-
lögðum sjúklingum á geðdeildir sýna að nýgengi
hér er svipað og í Danmörku og nýleg rannsókn á
ungum konum í HÍ gaf vísbendingar um að 10%
kvennanna hefði einkenni lotugræðgi. Ef við yfir-
færum tölur frá Englandi og Hollandi má búast við
að 15-20 ný tilfelli lystarstols ættu að greinast á ári
hverju í heilsugæslu á Islandi og helmingi fleiri til-
felli af lotugræðgi. Eru þá ótaldir allir sem uppfylla
ekki þessi ströngu greiningarskilmerki og flokkasl
undir „vægari“ eða „ósértækar" átraskanir.
Mikil umræða hefur farið fram á íslandi síðustu
ár um átraskanir og tískublöð og fjölmiðlar birt
óspart myndir og reynslusögur fólks af sjúkdómn-
um. Sjúklingar eru samt tregir til að leita sér að-
stoðar og virðast oftast leita hjálpar vegna kvíða og
þunglyndis, jafnvel neysluvanda en gefa ekki upp
undirliggjandi átröskun. Sama gildir um líkamlega
fylgikvilla. Sjúklingar leita lækna vegna ófrjósemi,
hægðatregðu, slappleika, hjartsláttartruflana en
gefa ekki upp átröskunareinkenni. Það er því mjög
mikilvægt að læknar og annað heilbrigðisstarfs-
fólk sé meðvitað um þessa sjúkdóma en greining
er tiltölulega einföld þar sem lykilspurningar snúa
að fæðusögu og þyngdarsögu sjúklingsins. Einnig
má notast við spurningarlista til stuðnings við
greiningu eða til að meta alvarleika átröskunar og
hafa nokkrir verið þýddir hér á landi. Aðeins einn
spurningalisti hefur þó verið íslenskaður og stað-
færður samkvæmt viðurkenndum reglum en það
er Bulimia Test-Revised (BULIT-R). Sá listi metur
fyrst og fremst einkenni lotugræðgi en er einnig
nothæfur til að greina á milli kvenna með eða án
átröskunar (61).
Rannsóknir á átröskunum hafa aukist gríðar-
lega á síðustu 25 árum, eða frá því að lotugræðgi
fékk fyrst greiningarskilmerki í DSM III árið 1980
(62) og hefur sérstaða þeirra verið viðurkennd. Á
Norðurlöndum sem við viljum helst bera okkur
saman við má finna fjölbreytt meðferðarúrræði
fyrir átröskunarsjúklinga. Er boðið upp á sér-
hæfð meðferðarheimili, dagdeildir, göngudeildar-
meðferðir og heimaþjónustu með hreyfanlegum
meðferðarteymum í völdum tilfellum. Þessar
einingar heyra yfirleitt undir geðsvið sjúkra-
húsanna, en hafa stjórnunarlegt og fjárhagslegt
sjálfstæði. Þjónusta við sjúklinga með átraskanir
hér á Islandi hefur hins vegar verið óskipulögð
og byggð á áhuga einstakra fagaðila á að sinna
þessum sjúklingum. Tilfinnanlegur skortur hefur
verið á sérhæfðum meðferðarúrræðum og veikustu
sjúklingarnir hafa þurft að leggjast inn á almennar
bráðageðdeildir með oft löngum legutíma og skil-
virka endurhæfingu hefur vantað eftir innlögn.
Heilbrigðisráðuneytið hefur samþykkt að veita
sérstöku fjármagni til göngudeildar geðdeildar
Landspítala fyrir árið 2006. Féð mun renna til að
reka þverfaglegt sérhæft meðferðarteymi fyrir
átraskanir í göngudeild og mun það einnig í fram-
haldinu vinna að opnun dagdeildar. Slíkt teymi
mun þó aldrei geta sinnt öllum átröskunarsjúkling-
um á Islandi og mun fyrst og fremst sinna tilvísun-
um og meðhöndla erfiðari tilfelli. Þá þarf sem fyrst
að leysa skort á meðferðarheimili, með möguleika
á sólarhringsvistun til lengri eða skemmri tíma.
Aukin meðvitund er um átraskanir meðal lækna
og heilbrigðisstarfsfólks hérlendis. Það eykur án
efa líkur á að átröskun uppgötvist snemma og
bætir horfur hjá þeim sem greinast. Ekki er ein-
hlítt hvernig standa skuli að forvörnum en mikil-
vægustu hlekkirnir eru án efa árvakrir foreldrar,
heilsugæsla, skólar og íþróttasamtök.
íslenskum rannsóknum á átröskunum mun von-
andi fjölga á næstu árum samhliða uppbyggingu á
bættum meðferðarúrræðum og þjónustu fyrir sjúk-
linga og aðstandendur þeirra.
Að lokum er vert að minnast á grasrótarsamtök
sem hafa sprottið upp á íslandi á síðustu árum til
að gera átraskanir sýnilegri í samfélaginu og veita
fólki upplýsingar og stuðning. Þau eru: Spegillinn,
samtök aðstandenda sjúklinga með átraskanir,
Forma; nýstofnuð samtök sjúklinga með átrask-
anir og OA (Obesity anonymous), sjálfshjálpar-
samtök innan AA samtakanna en þau halda úti
sérstökum fundum fyrir sjúklinga með lystarstol
og lotugræðgi. Öll þessi samtök halda reglulega
fundi og halda úti heimasíðum með upplýsingum
um starfsemina og fleiri upplýsingum.
Heimildir
1. Andersen LF, Lillegaard IT, Overby N, Lytle L, Klepp KI,
Johansson L. Overweight and obesity among Norwegian
schoolchildren: changes from 1993 to 2000. Scand J Public
Health 2005; 33: 99-106.
2. Berg CA, Rosengren A, Aires N, Lappas G, Toren K, Thelle
D, et al. Trends in overweight and obesity from 1985 to 2002 in
Goteborg, West Sweden. Int J Obes Relat Metab Disord 2005;
29: 916-24.
3. Þorgeirsdóttir H, Steingrímsdóttir L, Ólafsson Ö, Guðnason
V. Þróun ofþyngdar og offitu meðal 45-64 ára Reykvíkinga á
árunum 1975-1994. Læknablaðið 2001; 87: 699-704.
4. American Psychiatric Association. Diagnostic and statisti-
cal manual of mental disorders, 4th ed. Washington, DC:
American Psychiatric Association; 1994.
5. Skúlason M, Arnarson EÖ, Kristjánsson I. Anorexia nervosa:
lystarstol af geðrænum toga. Læknablaðið 1985; 71:161-7.
Læknablaðið 2006/92 103