Læknablaðið - 15.02.2006, Blaðsíða 27

FRÆÐIGREINAR / NÆRINGARFRÆÐI
þessari grein fylgdu þátttakendur matseðlum sem
gáfu fyrirfram ákveðna orku, allt miðað við orku-
þörf einstaklingsins. Fræðilega má áætla að 500
hitaeininga orkuskerðing á dag miðað við heildar-
orkuþörf dagsins muni skila sér í tæplega 500 gr
þyngdartapi á einni viku. Fyrirfram mátti því búast
við tæplega fimm kílóa þyngdartapi hjá hópnum á
því átta vikna tímabili sem rannsóknin náði yfir og
aðferðin sem hér er lýst stóðst því þær væntingar
mjög vel. Sýnir það að aðlögun þátttakenda að
mataræðinu var almennt góð, sem hlýtur að teljast
styrkur fyrir aðferðina. Sú leið að gefa matseðla
með fyrirfram ákvarðaðri orku virðist því gefast
vel til að ná fram þyngdartapi meðal of þungra
Islendinga.
Skipting orkuefnanna var í samræmi við opin-
berar ráðleggingar sem gera ráð fyrir að 10-20%
orkunnar ætti að koma frá próteinum, að meðaltali
25-35% frá fitu og 50-60% orkunnar frá kolvetn-
um (NNR2004). Próteininnihald matseðlanna var
í hærri kantinum í rannsókninni, eða tæp 20%, sem
er örlítið hærra en Islendingar borða að jafnaði
(11) og mun hærra en víða erlendis. Töluverður
fjöldi megrunarkúra sem ekki endilega gera ráð
fyrir að hitaeiningar séu taldar eða matseðlar út-
búnir hefur verið markaðssettur og flestir þeirra
virka ef eftir þeim er farið að minnsta kosti til
skamms tíma. Skipting orkuefnanna (kolvetna,
próteina og fitu) er þar mjög mismunandi (7).
Megrunarkúrar á borð við Atkins leggja upp með
kolvetnaskerðingu þar sem kolvetnamagn fer allt
niður í 20 gr á dag (7) en opinberar næringarráð-
leggingar gera ráð fyrir um 250 gr daglegri neyslu
af kolvetnum miðað við 2000 hitaeininga fæði.
Aðrir vel þekktir kúrar byggja meðal annars á
gríðarlegri fituskerðingu (Ornish) eða háu hlutfalli
próteina í fæði (The Zone). Árangur Atkins fæðis
byggir á mikilli orkuskerðingu sem leiðir eðililega
af sér mikið þyngdartap og sennilegt er að hátt
hlutfall próteina skipti líka máli (8), en nýlegar
rannsóknir benda til þess að prótein séu meira
seðjandi en kolvetni og fita (8, 9). Hins vegar getur
langtímaárangur af Atkins ekki talist góður og hið
mikla og hraða þyngdartap í upphafi meðferðar
orsakast líklega að stórum hluta af vatnstapi (8).
Vísbendingar eru einnig um að kolvetnaríkt fæði
með lágan sykurstuðul (glycemic index) gefi mun
betri árangur en fæði með háan stuðul (17, 18).
Líklegt verður að teljast að sama megrunaraðferð
hentar ekki öllum (7) og mikilvægt að litið sé á
aðferðir til þyngdartaps sem einstaklingsbundna
meðferð. Allar aðferðirnar eiga það þó sameigin-
legt að árangurinn veltur á því hversu mikil orku-
skerðingin er og í hversu langan tíma kerfinu er
fylgt. Sú mikla kennsla, hvatning og aðhald sem
næringarráðgjöfin í þeirri rannsókn sem lýst er
hér fól í sér (meðal annars með endurteknum við-
tölum) hafði mjög líklega áhrif til árangurs og mun
vonandi skila sér í góðu viðhaldi á þyngdartapi.
Einstaka fæðutegundir hafa verið ræddar í sam-
bandi við baráttuna við offitu. Einna sterkastar
eru ábendingarnar um að sykur á fljótandi formi
sé óæskilegur í megrunarfæði og stuðli að ofþyngd
og offitu (19-21). í rannsókninni sem hér er lýst
var ekki leyfilegt að drekka sykraða gosdrykki né
að sykra kaffi eða te. Einnig var neysla á öðrum
drykkjunt sem veita hitaeiningar takmörkuð, svo
sem ávaxtasafa og alkóhóls. Pað er einnig athygl-
isvert að vísbendingar eru um að mjólkurneysla og
neysla kalks auðveldi fólki að léttast (22) og kenn-
ingar eru um að fiskneysla geti reynst vel (23).
Rannsóknarhópurinn var á aldrinum 20-40 ára.
Mjög mikilvægt er að grípa inn í ofþyngd snemma
á fullorðinsárum ef einstaklingar á annað borð
hafa þróað hana með sér. Telja má líklegt að það
þyngdartap sem náðist á átta vikna íhlutun í þess-
ari rannsókn hafi haft mikil áhrif á blóðþrýsting,
blóðfitur og aðrar breytur tengdar efnaskiptavillu
(4), auk þess að stuðla að betri líðan og almennu
heilsufari þessara einstaklinga. Ýmsar lífefna-
fræðilegar mælingar voru gerðar bæði fyrir og eftir
íhlutun, en greint verður frá niðurstöðum þeirra
síðar. Mjög mikilvægt að benda á að allir þátttak-
endur í rannsókninni teljast vera á barneignaaldri,
en áhrif mataræðis foreldra á börn sín eru vel
þekkt (24-27).
Breytileiki var talsverður milli einstaklinga
hvað varðar þyngdartap. Lang flestir náðu góðum
tökum á aðferðinni og náðu settu markmiði og
voru að vonum mjög ánægðir. Sumir hins vegar
þyngdust örlítið sem væntanlega má skýra á þann
hátt að þeir áttu erfitt með að tileinka sér aðferðina
og fylgja matseðlunum. Nánari greining á gögnun-
um þar sem meðal annars verður stuðst við niður-
stöður skráningar á mataræði undir lok íhlutunar
(niðurstöður ekki kynntar hér) munu eflaust svara
spurningum hvers vegna sumum einstaklingum
tókst ekki að léttast. Annað sem gæti hugsanlega
haft áhrif er hversu stór breytingin var frá fyrra
mataræði (7), en það verður einnig skoðað á síðari
stigum úrvinnslunnar. Breytileiki í hreyfingu hefur
mjög líklega einnig áhrif á breytleika í árangri, en
magn hreyfingar var kannað með spurningalista
(METS) í upphafi og við lok ihlutunar (niðurstöð-
ur ekki kynntar hér). Þátttakendur voru beðnir
um að breyta engu hvað varðaði hreyfimynstur
meðan á íhlutun stóð. Mjög lítið hefur verið birt
á alþjóða vettvangi um þætti sem hafa áhrif á
eða spá fyrir um þyngdartap þegar einstaklingar
byrja í megrunarprógrammi. Nefnt hefur verið að
þyngdartap fyrstu tvær vikurnar sé mjög mikilvægt
til að einstaklingar haldi áfram næstu vikur á eftir
Læknablaðið 2006/92 111