Læknablaðið - 15.10.2007, Blaðsíða 23

FRÆÐIGREIN / GAUMSTOL
ast samhverf um miðju blaðs (mynd 2, a og b) og
er stundum fyrirkomið innan um önnur ólík eða
truflandi áreiti (e. distractors) (sjá mynd 3) (22).
3. Að afrita mynd (sjá mynd 4) (23) eða teikna
mynd án fyrirmyndar (sjá mynd 5). I þessum próf-
um og leitarprófum kemur gaumstol fram í því að
sjúklingur teiknar eða merkir ekki við áreiti til
vinstri. Sjúklingar með gaumstol eru líklegri til að
missa af áreitum þeim mun lengra til vinstri sem
þau eru en ef gaumstolið er mikið getur sjúklingur
þó líka misst af áreitum sem eru til hægri (24).
Pótt gaumstol komi fram á einu prófi er ekki
víst að það komi fram á öðru. Ekkert eitt próf
er til sem sem útilokar gaumstol eða leggur til
endanlegt viðmið um hvort það er til staðar hjá
sjúklingi (17, 25). Til greiningar og glöggvunar á
gaumstoli er því yfirleitt notuð fleiri en eitt próf
og til eru prófasöfn (e. test battery, til dæmis The
Behavioural Inattention Test, 26) sem beita má í
þessum tilgangi.
Sökum ókunnugleika á gaumstoli er ekki
óalgengt að Ieikmenn og heilbrigðisstarfsfólk
skýri gaumstolseinkenni sem sjónsviðsskerðingu.
Sjónsviðsskerðing til vinstri er þó aðeins til staðar
hjá hluta sjúklinganna (5) og skýrir ekki gaum-
stol. Gaumstol felst ekki í því að sjúklingurinn
sé blindur eða sjái ekki til vinstri (eins og í sjón-
sviðsskerðingu) heldur í því að hann snýr höfði og
lítur síður til vinstri en hægri. Sjónsviðsskerðingu
og gaumstol er þó ekki alltaf auðvelt að greina í
sundur. Ein leið er að biðja sjúklinginn að snúa
höfði og líta sér til hægri handar. Hann lítur þar
með frá gaumstolshliðinni. Ef sjónsvið hans til
vinstri er óskert er auðveldara að leiða það í ljós
í þessari breyttu höfuð- og augnstöðu hans með
hefðbundinni aðferð við skoðun, það er að sá sem
skoðar hreyfi fingur hægra og vinstra megin við
miðlínu augna sjúklings. Sjái sjúklingur nú fing-
urhreyfingar sér á vinstri hönd er sjónsvið hans
líklega óskert (27).
Nánar um einkenni og gaumstol í daglegu lífi
I hvfldarstöðu snúa margir gaumstolssjúklingar
höfði frekar til hægri en vinstri (28). Þegar verst
lætur getur verið erfitt að fá sjúkling til að líta
beint fram. Fyrstu viðbrögð sjúklinga við áreitum
í umhverfi eru oft þau að þeir snúa höfði og líta til
hægri, jafnvel þótt áreiti sé til vinstri. Almennt taka
þeir verr eftir því sem gerist til vinstri í umhverfi,
við máltíðir geta þeir skilið eftir mat á vinstri
hlið disks, lesa ekki stafi til vinstri í einstökum
orðum eða fyrirsögnum eða orð til vinstri í línum
(e. neglect dyslexia) (29). Við lestur gaumstols-
sjúklings getur ‘Læknablaðið’ því breyst í‘blaðið’.
Slíkir erfiðleikar, hvort sem er við lestur bókar eða
t
Mynd 1. Línuskiptingarpróf. Sjúklingur er beðinn að
skipta línunni í miðju eða tvo jafna hluta. Dœmigert er að
gaumstol sjúklings komi fram íþví að hann skipti línunni
til hœgri um hina sönnu miðju, eins og sést hér.
blaðs, eða texta í sjónvarpi, eru nærstöddum oftast
óljósir. Greinilegri er vandi við að teikna mynd
eftir fyrirmynd (sjá mynd 4).
Gaumstolseinkenni geta verið misjöfn og mis-
mikil meðal sjúklinga. Pættir eins og álag og þreyta
geta aukið gaumstol (30). Aðstæður og áreiti í
umhverfi skipta líka máli. I rólegum aðstæðum
inni á sjúkrastofu þarf ekki að bera mikið á gaum-
stolsvanda. Öðru kann að gegna um sama sjúkling
sem fer um í hjólastól, á í samræðum við þann
sem gengur við hlið hans og þarl' líka að fylgjast
með fólki sem kemur á móti. Flóknari aðstæð-
ur og viðbótaráreiti sem gera tilkall til athygli,
eins og samræður, geta dugað til og magnað eða
kallað fram gaumstol sjúklings (31). Sýnt hefur
verið að gaumstol, til dæmis eins og það er metið
með línuskiptingarprófi (sjá mynd 1), er rninna
þegar umhverfisáreiti eru útilokuð í myrkvuðum
aðstæðum, en við dagsbirtu (32). í línuútstrikunar-
prófi (sjá mynd 2) hefur verið sýnt að gaumstol
sjúklinga er minna séu þeir beðnir um að stroka úl
/\
/ \ / \ /
/\ T'
/ \ /\
Myndir 2a og 2b.
Línuleitarpróf. A hvoru
blaðinu eru 40 stuttar
línur sem sjúklingur er
beðinn að merkja við.
Gaumstol kemurfram í
þvi að sjúklingar merkja
ekki við línur til vinstri.
Mynd a) og b) sýna gaum-
stol tveggja sjúklinga með
mismikið gaumstol.
Læknablaðið 2007/93 6 8 3