Læknablaðið - 15.10.2007, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREIN / GAUMSTOL
Mynd 3. Stafaleitarpróf.
Á blaðinu eru 30 'A',
sem dreifast samhverft um
miðju og innan um aðra
bókstafi á hvorum helm-
ingi blaðsins. Sjúklingur er
beðinn að gera hring um
þau 71' sem hann sér.
þær línur sem þeir sjá en ef þeir strika yfir línurnar
(33). Skýring þessara niðurstaðna er líklegast sú
að umhverfisáreiti sem eru til hægri halda í athygli
sjúklings í þá áttina. Þegar umhverfisáreitin hverfa
(í myrkrinu eða þegar línurnar eru strokaðar út)
reynist auðveldara að líta til vinstri og gaumstolið
minnkar.
Akstur er dæmi um flóknar aðstæður hlaðnar
áreitum sem ökumaður verður að skynja og taka
tillit til. Akstur krefst hæfni í að meta skjótt áreitin
og upplýsingar úr ýmsum áttum, þau geta verið
mörg, þau geta verið ófyrirséð og þau koma og
fara. I slíkum aðstæðum er erfitt fyrir sjúkling með
gaumstol að höndla öll áreiti, þau til hægri geta
haldið athygli hans og þau til vinstri læðst framhjá
án eftirtektar hans. Slíkur vandi skerðir augljós-
lega akstursgetu þótt engar skýrar íslenskar reglur
séu til um akstur og gaumstol.
Eitt af einkennum gaumstols er skortur á
innsæi sjúklinga í eigin gaumstolsvanda (34).
Sjúklingur játar kannski að hann eigi við vanda
að stríða og snýr höfði og beinir athygli sinni til
vinstri þegar honum er bent á að hann missi af
því sem gerist til þeirrar hliðar (ósjaldan þarf að
ítreka slíkar ábendingar). Yfirleitt líður þó ekki
á löngu þar til sjúklingurinn virðist missa jafn-
mikið og áður af því sem er honum á vinstri hönd
án þess að hann minnist á þann vanda sjálfur. Sé
gaumstolsvandinn mikill er ekki víst að sjúklingur
geri sér nokkra grein fyrir honum. Innsæisleysið
getur líka beinst að öðru en gaumstolinu. Það er
vel þekkt að sjúklingar með hægri heilaskaða og
vinstri helftarlömun neiti því að þeir séu lamaðir
(e. a- nosognosia for hemiplegia) og Babinski lýsti
fyrstur árið 1914 (35). Annað hugtak, anosodiap-
horia, er notað yfir vægari tegund innsæisvanda,
eða þegar sjúklingar gangast við einkennum sínum
en láta sig þau þó litlu skipta. Þótt báðar þessar
gerðir innsæisvanda geti komið fyrir við heilaskaða
án gaumstols eru þau oft til staðar samhliða því, og
þá sérstaklega það að sjúklingar sýni einkennum
sínum fálæti (17).
Skortur á innsæi hefur áhrif á endurhæfingu
og dregur úr batalíkum (36, 37). Skortur á innsæi
getur beinst að almennri getu og komið fram í því
að sjúklingar ofmeti getu sína til ýmissa athafna
daglegs lífs og telji sig geta betur en þeir raunveru-
lega gera. Ein leið til að meta slíkt er að bera saman
mat annarra, til dæmis nákominna ættingja, á getu
sjúklings við mat hans sjálfs (38,39).
Mismunandi gerðir gaumstols
Gaumstol sem snýr að líkama sjúklings (e. personal
neglect) er stundum aðgreint sérstaklega (40, 41).
Það getur til dæmis falist í að sjúklingur hirðir
vinstri líkamshlið verr við snyrtingu, - skegghýj-
ungur verður kannski eftir við rakstur og andlits-
farðinn ófullkominn, og skyrtan illa girt vinstra
megin. Stundum verður matur eftir innan kinnar
vinstra megin, á ensku kallað buccal neglect (42).
Gaumstoli hefur verið lýst við aðra skynjun en
þá sem tengist sjón (e. visual neglect); við snert-
ingu (43), lykt (44) og heyrn (45). Önnur skipting
gaumstols sem hefur verið allmikið rannsökuð er
sú að gaumstol sem tengist skynjun (e. perceptual
neglect) megi aðgreina frá gaumstoli sem teng-
ist hreyfingum (46-48). Það síðarnefnda getur til
dæmis komið fram í því að sjúklingur hreyfi lítið
eða ekki vinstri útlim án þess að lömun verði um
kennt, með öðrum orðum þá skýrist hreyfing-
arleysið af gaumstoli sjúklings en ekki eiginlegri
lömun (nefnt á ensku motor neglect). Hreyfi-
gaumstol getur líka komið fram í því að sjúklingur
hreyfi ekki, eða lítið, hægri ólamaðan handlegg
sinn yfir til vinstri hliðar sem hann gefur ekki gaum
(nefnt á ensku directional hypokinesia). Þegar
sjúklingur merkir ekki við strik vinstra megin á
blaði með hægri handlegg (sjá mynd 2) eða teiknar
ekki vinstri hluta myndar (sjá mynd 4) er truflun
á skynjun hans og eftirtekt til vinstri því ekki eina
mögulega skýringin. Stefnumiðað hreyfi-gaum-
stol getur þar skipt máli. Vísbendingar eru um að
hreyfi-gaumstol tengist frekar skemmdum í fram-
hluta heila, en gaumstol tengt skynjun, skemmdum
í hvirfilblaði (49).
Gaumstolseinkenni geta komið fram óháð um-
hverfisáreitum eins og þegar sjúklingur teiknar
mynd beint úr minni án fyrirmyndar (mynd 5)
684 Læknablaðið 2007/93