Læknablaðið - 15.04.2008, Blaðsíða 57

UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
HEILSUHAGFRÆÐI
áfengi og ólöglegum eiturlyfjum, og kyrrsetu við
akstur, vinnu, sjónvarpsáhorf og tölvuleiki. Þetta
eru sjúkdómar ofgnóttarinnar og það er miklu erf-
iðara að takast á við þetta heldur en vandamálið
sem Beveridge stóð frammi fyrir fyrir sextíu árum.
Til að bæta úr skorti er einfaldast að veita meira
og það hefur svo sannarlega tekist. En það er ekki
hægt að beita sömu aðferð til að draga úr neyslu
þar sem það samrýmist ekki hugmyndum okkar
um frelsi einstaklingsins og þess í stað verður að
fá fólk til að breyta hegðun sinni, draga úr neyslu
og lifa heilbrigðara lífi. Það er hreinlega miklu
flóknara mál."
Hvaða aðferðir eru í boði?
„Það er vissulega hægt að banna ákveðna hluti
eins og til dæmis að banna reykingar á opinberum
stöðum sem hefur verið gert víða á undanförnum
misserum. Það eru hins vegar takmörk fyrir því
hversu langt er hægt að ganga og grunnreglan
er sú að fólk hafi leyfi til að gera það sem vill svo
framarlega sem það skaðar ekki aðra með hegðun
sinni. Ég hef haldið því fram að beita megi aðferð
sem ég kalla „frjálslynda forsjárhyggju" og kjarni
hennar er að veita almenningi sama frelsi og
áður en forsendurnar verða aðrar. Þetta byggist
á þeirri staðreynd að fólk er yfirleitt frekar tregt
til að breyta núverandi stöðu og taka frumkvæði
að breytingunum. Dæmi um þetta er að flestir eru
sjálfkrafa settir í þá stöðu að borga í lífeyrissjóð. Ef
þessu væri snúið við og hver og einn þyrfti að hafa
frumkvæði að því að borga í lífeyrissjóð myndi
þeim fækka stórlega sem það gerðu. Ég hef lagt til
að þessu verði beitt við reykingar á þann hátt að
fólk þurfi að sækja um reykingaleyfi árlega. Til að
geta keypt tóbak þurfi að framvísa leyfi. Leyfið á
ekki að vera háð neinum skilyrðum en með þessu
væri verið að snúa forsendunum við og eflaust
væru margir sem ekki hefðu frumkvæði að því að
verða sér úti um leyfið."
Áttu von á pví að þetta verði tekið upp?
„Fjölmiðlar brugðust mjög ókvæða við þessari
hugmynd minni þegar ég setti hana fram í fyr-
irlestri í október síðastliðnum og ég á tæplega von
á því að þetta verði tekið upp.En það er samt alveg
hægt að hugsa sér að almenningsálitið breytist á
næstu árum. Fyrir nokkrum árum þótti breskum
almenningi fráleitt að banna reykingar á krám. Nú
ríkir almenn sátt um það."
Þú hefur bent á stéttbundinn mun á reykingum og
neyslu fitu og sykurs.
„Við stöndum frammi fyrir þeirri staðreynd að
reykingar og offituvandamál aukast í hlutfalli við
þjóðfélagstöðu fólks. Þannig er það staðreynd að
fleiri reykja og fleiri þjást af offitu í lægri stéttum
þjóðfélagsins. Áfengisneysla virðist hins vegar
ekki bundin á sama hátt við þjóðfélagsstöðu og
þar er hlutfall ofneyslu svipað í öllum stéttum. Það
er varla hægt að ímynda sér að eitthvað skorti á
upplýsingar til almennings um hætturnar af reyk-
ingum en þar held ég að flóknari ástæður komi til.
Annars vegar fyrir þá sem verra eru settir þá eru
reykingar tiltölulega ódýr aðferð til að njóta tíma-
bundinnar vellíðunar og hins vegar er erfitt að fá
ungt fólk, sem er að byrja að reykja, til að skynja
hættuna þegar hún er sögð vera 20-30 ár í burtu.
Fyrir 15 ára ungling er það eitthvað sem skiptir
engu máli. Þetta er í rauninni eitt helsta vanda-
málið þegar tekist er á við heilsufarslega áhættu
sem beinist að ungu fólki. Vellíðanin kemur um
leið en afleiðingarnar löngu síðar. Þessu má reynd-
ar snúa við og segja að kostnaðurinn skelli á strax
en kostirnir löngu síðar. Og þetta er eitt helsta
vandamálið í þeirri viðleitni að fá almenning til að
breyta hegðun sinni."
Julian Le Grand heilsu-
hagfræðingur við London
School ofEconomics hélt
fyrirlestur hér á landi fyrr
í vetur.
LÆKNAblaðið 2008/94 325