Læknablaðið - 15.04.2008, Blaðsíða 30

FRÆÐIGREINAR
LUNGNAKRABBAMEIN
Mynd 1. Árlegt aldursstaðlað nýgengi lungnakrabbameinsfyrir bæði kyn á íslandi
(alþjóðlegur aldursstaðall).
tíðnin var hæst, en hefur lækkað eftir það og er nú
29,4 fyrir hverja 100.000 íbúa (mynd 1). Nýgengi
lungnakrabbameins meðal kvenna á íslandi er
með því hæsta í heiminum og aðeins stallsystur
þeirra í Bandaríkjunum eru með hærra nýgengi.
Ennfremur er kynjahlutfall lungnakrabbameins-
sjúklinga á Islandi óvenjulega jafnt (4) og er skýr-
ingin talin vera hröð og almenn útbreiðsla reyk-
inga meðal íslenskra kvenna um og upp úr seinni
heimsstyrjöld.
Ef tekið er mið af þróun nýgengis lungna-
krabbameins og reykingavenjum íslendinga mun
nýgengi lungnakrabbameins halda áfram að
lækka hjá bæði körlum og konum, en búist er
við að lækkunin hjá konum verði áfram hægari.
Því getur farið svo að lungnakrabbamein verði
algengara meðal kvenna en karla í framtíðinni.
Áhættuþættir
Reykingar eru veigamesta orsök lungnakrabba-
meins og eru taldar valda um 90% tilfella. Tengslin
eru sterkust við flöguþekjukrabbamein og smá-
frumukrabbamein, en heldur veikari fyrir kirt-
ilmyndandi krabbamein þar sem 80-85% eru talin
af völdum reykinga (5, 6). í íslenskri rannsókn
á 105 sjúklingum höfðu 93% reykt að meðaltali
20 sígarettur á dag en 7% höfðu aldrei reykt (7).
Reykmengun í umhverfi (óbeinar reykingar)
eykur áhættu á lungnakrabbameini hjá reyklaus-
um (8) og hafa meiri áhrif á börn og unglinga
en fullorðna (9). Ymis eiturefni í umhverfi og á
vinnustað geta einnig aukið áhættuna verulega,
svo sem asbest, radon og fleiri slík efni.
Með reykbindindi minnkar áhætta á lungna-
krabbameini í 15 ár eftir að reykingum er hætt úr
allt að þrítugfaldri áhættu í um tvöfalda áhættu
(10,11). Vegna mikils fjölda fyrrverandi reykinga-
manna eru álíka mörg tilfelli lungnakrabbameins
nú greind meðal fyrrverandi reykingamanna og
þeirra sem enn reykja (12). Svo virðist sem hátt
hlutfall grænmetis og ávaxta í fæðu geti lækkað
áhættu á lungnakrabbameini (13), en það hefur
þó ekki verið sannað í framvirkum samanburð-
arrannsóknum (14).
Þó svo að um 90% lungnakrabbameins sé af
völdum reykinga fá aðeins um 16% reykinga-
manna lungnakrabbamein (11) sem bendir til þess
að einstaklingar séu misnæmir fyrir krabbameins-
valdandi áhrifum tóbaksreyks. Þeir reykingamenn
sem fá teppusjúkdóm hafa margfalt hærri tíðni
lungnakrabbameins og virðist hættan aukast
í réttu hlutfalli við loftvegateppu (15, 16). Því
hefur verið sett fram sú kenning að sameiginlegur
undirliggjandi áhættuþáttur sé til staðar, líklega
byggður á arfgengi (17,18).
Nýleg rannsókn á Islandi sem byggð var á
gögnum úr krabbameinsskrá KÍ og ættfræði-
grunni íslenskrar erfðagreiningar hefur staðfest
meira en tvöfalda áhættu hjá nákomnum ætt-
ingjum lungnakrabbameinssjúklinga. Einnig sást
marktækt aukin áhætta hjá fjarskyldari ættingjum
sem ýtir stoðum undir erfðaþátt, enda sameig-
inleg umhverfisáhrif síður til staðar hjá þeim, en
nákomnum ættingjum (19). I nýlegri rannsókn á
52 bandarískum fjölskyldum fannst í fyrsta sinn
svæði í erfðamengi manna, á litningi 6q23-25, sem
hafði marktæka fylgni við krabbamein í lungum
og efri loftvegum (20). Óhætt er að fullyrða að
framfarir í erfðarannsóknum hafi opnað nýjar leið-
ir til þess að rannsaka áhættuþætti krabbameina
og annarra algengra sjúkdóma. Mikilvægir þættir
við mat á áhættu eru reykingasaga, teppa við
öndunarmælingu og fjölskyldusaga og gætu þeir
aðstoðað við val sjúklinga vegna skimunar og
virkrar reykbindindismeðferðar.
Einkenni
Yfir 90% sjúklinga sem greinast með lungna-
krabbamein hafa einkenni sjúkdómsins við grein-
ingu (21). Aðeins 5-10% sjúklinga greinast fyrir
tilviljun vegna myndrannsókna á brjóstholi (22).
Einkenni vegna lungnakrabbameina má rekja
til frumæxlis, dreifingar innan brjósthols, fjar-
meinvarpa eða hjáeinkenna æxlis (paraneoplastic
syndromes). Helstu einkenni eru sýnd í töflu I.
Flestir sjúklingar með lungnakrabbamein hafa
fleiri en eitt einkenni við greiningu, bæði einkenni
frá öndunarvegum og almenn einkenni.
Hósti er algengasta fyrsta einkenni lungna-
krabbameins (23, 24). Andnauð, brjóstverkur og
blóðhósti koma næst í röðinni hvað algengi varðar
(25). Blóðhóstinn er yfirleitt vægur, brjóstverk-
ur kemur fyrir hjá allt að helmingi sjúklinga
298 LÆKNAblaðið 2008/94