Læknablaðið - 15.01.2009, Blaðsíða 15

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKNIR
hópa íslendinga og Dana. Mögulegar skýringar
gætu legið í ávísunarvenjum lækna sem og ólíku
lyfjagreiðslukerfi landanna tveggja, þar með töldu
útsöluverði tiltekinna lyfja og greiðsluþátttöku
sjúklinga. Á íslandi greiðir sjúklingur kvíðastill-
andi- og svefnlyf að fullu en útsöluverð sumra
þeirra er hins vegar tiltölulega lágt. Geta ber þess
að munurinn á geðlyfjanotkun íslendinga og Dana
gæti í raun verið enn meiri en niðurstöður þessarar
rannsóknar benda til. Er það vegna þess að lyfja-
gagnagrunnur Landlæknisembættisins inniheldur
ekki upplýsingar um lyfjanotkun á öldrunarstofn-
unum líkt og danski lyfjagagnagrunnurinn gerir.
Höfundar gerðu tilraun til að lágmarka þetta
misræmi undirliggjandi gagna með því að skoða
einungis aldurshópinn 70-74 ára, þann aldurshóp
aldraðra sem ólíklegastur er til að dvelja á slíkum
stofnunum.
Athugunin sýndi að 8,5% kvertna og 4,4%
karla leystu út þrjú eða fleiri mismunandi geðlyf á
þriggja mánaða tímabili. Notkun margra geðlyfja
samtímis vekur spurningar um gæði lyfjaumsjár
og á það ekki síst við um aldraða einstaklinga. I
Svíþjóð hefur hlutfall aldraðra sem nota þrjú eða
fleiri geðlyf samtímis verið notað sem gæðavísir
varðandi lyfjameðferð. Árið 2006 reyndist þetta
hlutfall í Svíþjóð vera á bilinu 4-8% eftir landshlut-
um.29 Þekkt er að fjöllyfjanotkun getur aukið líkur
á aukaverkunum hjá öldruðum.30,31 Því gæti verið
ástæða til að kanna umfang og afleiðingar fjölgeð-
lyfjanotkunar frekar hér á landi, til dæmis eftir
landsvæðum eða heilsugæsluumdæmum.
Áður hefur verið leitað leiða til að meta gæði
lyfjameðferðar hjá öldruðum, til dæmis með því að
skilgreina lyf sem talin eru óæskileg fyrir aldraða.
Svonefndur Beers-listi yfir óæskileg lyf hefur verið
hafður til viðmiðunar í rannsóknum á gæðum
lyfjameðferðar aldraðra í þessu skyni. Meðal lyfja
á þessum lista eru langvirk benzódíazepín og lyf
með umtalsverða andkólínerga verkun, til dæmis
amitryptilín.32'33 Hér á landi er amitryptilín allmik-
ið notað meðal aldraðra, en rúm 6% eldri kvenna
70 ára og eldri utan stofnana leystu út ávísun á
lyfið árið 2006. í ljósi þekktra aukaverkana meðal
aldraðra er vert að meta á gagnrýninn hátt notkun
lyfja með mikla andkólínerga verkun.34
Einn helsti styrkur þessarar rannsóknar felst
í notkun gagna sem ná yfir lyfjanotkun heillar
þjóðar. Árið 2006 innihélt lyfjagagnagrunnur
Landlæknisembættisins upplýsingar um 98,6%
allra lyfseðla sem afgreiddir voru utan stofnana
á landinu. Takmarkanir rannsóknarinnar eru
hins vegar nokkrar. í fyrsta lagi veitir rannsóknin
ekki upplýsingar um hvort útleyst lyf hafi í raun
verið notað. Niðurstöður rannsóknar gætu í því
ljósi ofmetið raunverulega geðlyfjanotkun, ýmist
vegna þess að hætt hafi verið við lyfjameðferð
eftir að lyf voru leyst út eða vegna ófullnægjandi
meðferðarheldni sjúklinga. I þessari rannsókn var
engin tilraun gerð til að meta meðferðarheldni
en léleg meðferðarheldni getur verið allt að 40
til 75% samkvæmt rannsóknum í þessum ald-
urshópi.35'36 Rannsókn Tómasar Helgasonar og
félaga á hópi 18-75 ára einstaklinga sýndi tals-
vert minni raunverulega notkun geðdeyfðar-,
kvíða- og svefnlyfja en sölutölur gáfu til kynna,
sem gæti bent til lélegrar meðferðarheldni.18 Sama
rannsókn sýndi einnig að langtímanotkun þessara
lyfja jókst með aldri. Niðurstöður nýlegrar athug-
unar á vegum Rannsóknastofnunar um lyfjamál
sýnir að á íslandi tapast árlega verulegt fjármagn
vegna ávísunar lyfja sem aldrei eru notuð.371 öðru
lagi er takmörkun þessarar rannsóknar sú að erf-
itt er að segja til um með hvaða hætti lyfin hafi
verið notuð, hafi þau á annað borð verið tekin inn,
en lyfjagagnagrunnur Landlæknisembættisins
geymir upplýsingar um útleyst lyf án notkunar-
fyrirmæla og ábendinga. í þriðja lagi tekur rann-
sóknin einungis til lyfjanotkunar aldraðra utan
stofnana en nálægt 10% íslendinga 70 ára og eldri
búa á öldrunarstofnunum. Notkun lyfja á öldr-
unarstofnunum er almennt meiri en hjá þeim sem
búa heima og á það ekki síst við um geðlyf.38,39
Tölur um geðlyfjanotkun án tillits til búsetuforms
íslendinga 70 ára og eldri yrðu því vafalaust
hærri en niðurstöður þessarar rannsóknar gefa
til kynna. í fjórða lagi skal bent á að aðferðin sem
notuð var til að meta fjölgeðlyfjanotkun tók mið af
fjölda mismunandi geðlyfja sem viðkomandi ein-
staklingur leysti út að minnsta kosti einu sinni á
þriggja mánaða tímabili. Vegna áðurnefnds skorts
á notkunarfyrirmælum í lyfjagagnagrunninum
er óvíst hvort geðlyfin hafi í raun verið notuð
samhliða þrátt fyrir að þau hafi öll verið afgreidd
innan sama tímabils. Ólík aðferðafræði gerir erfitt
um vik varðandi samanburð milli landa en nefna
má að nú standa yfir rannsóknir á heppilegum
aðferðum til að nálgast fjöllyfjanotkun og raun-
lyfjanotkun út frá tölum úr lyfjagagnagrunnum
Norðurlandanna. Loks má nefna að rannsókn sem
þessi verður aldrei betri en skráning gagnanna
sem liggja til grundvallar. Höfundar hafa þó enga
ástæðu til að ætla að skráning lyfseðla á geðlyf
fyrir aldraða árið 2006 hafi verið ófullkomin.
Athugun þessi er gott dæmi um gagnsemi lyfja-
gagnagrunna í lyfjafaraldsfræði. Kortlagning lyfja-
notkunar í stóru þýði opnar möguleika til notk-
unar lyfjagagnagrunns Landlæknisembættisins
í víðara samhengi með það markmið að stuðla
að skynsamlegri lyfjanotkun í landinu. Með því
að samkeyra upplýsingar úr lyfjagagnagrunni
við breytur úr öðrum gagnagrunnum má fá fram
LÆKNAblaðið 2009/95 1 5