Læknablaðið

Volume

Læknablaðið - 15.01.2009, Page 28

Læknablaðið - 15.01.2009, Page 28
FRÆÐIGREINAR YFIRLITSGREIN Nýleg rannsókn25 bendir til þess að það geti skipt sköpum um hvort gaumstol komi fram hvort tengslabrautir í hvíta efni heilans milli drekafell- ingar (e. parahippocampal gyrus} og hringfellingar (e. angular gyrus) skemmist. Þó svo að rökrætt sé um mikilvægi hvers þessara svæða, og hvemig samspili þeirra sé háttað, er líklegast að öll leiki þau hlutverk í gaumstoli.26'27 Rannsóknir með myndgreiningaraðferðum á heilum heilbrigðra þátttakenda hafa líka gefið vísbendingar um hugræna starfsemi þeirra svæða sem helst tengjast gaumstoli. IPL-svæðið og svæð- ið sem markast af neðri og aftari hluta hvirfilblaðs, efri hluta gagnaugablaðs og aftari hluta skorar Sylvians (e. Sylvian fissure) sem nefnt er á ensku temporal parietal junction (TPJ) tengist athygli, sjónrænni rúmskynjun og samþættingu upplýs- inga frá mismunandi skynfærum.15-2M0 Auk þess hafa rannsóknir með segulörvun (e. transcranial magnetic stimulatiori), sem hefur áhrif á heilastarf á afmörkuðum svæðum sýnt að tímabundin truflun á virkni þessara svæða getur leitt til gaum- stolseinkenna hjá heilbrigðum þátttakendum.31 Rannsóknir benda ennfremur til þess að TPJ gegni mikilvægu hlutverki í að beina rýmdarathygli okkar að hlutum sem skipta okkur mestu máli hverju sinni.28 Vegna mikillar taugalíffærafræði- legrar skörunar þessara umræddu svæða, þar sem stór hluti IPL er í raun hluti af TPJ, getur reynst erfitt að aðgreina hlutverk þessara svæða,22'32 og líklegt að truflun á starfsemi annars hafi áhrif á virkni hins þó óskemmt sé. Danckert og Ferber22 halda fram að STG tengi saman svæði í hvirfil- og ennisblaði sem bæði tengjast athygli og þar af leið- andi geti skemmdir á þessu svæði valdið gaum- stoli. Ef rétt reynist gæti það að hluta skýrt misvís- andi rannsóknaniðurstöður um taugalíffærafræði gaumstols. Mikilvægt er að taka fram að frumskynsvæði heilabarkar, svo sem sjónbörkur í hnakkablaði, eru að jafnaði óskemmd hjá gaumstolssjúkling- um. Gaumstol er röskun á virkni athygliskerfa en ekki frumskynsvæða. Þrátt fyrir að sjónsviðs- skerðing geti verið til staðar hjá gaumstolssjúk- lingum er hún það engan veginn í öllum tilfellum. Sjónsviðsskerðing skýrir því ekki gaumstol. Gaumstol er röskun á starfsemi annarra kerfa en sjónkerfis. Skemmdir í hnakkaberki geta hins vegar leitt til blindu eða sjónsviðsskerðingar An þess að einkenni gaumstols komi fram.33 Kenningar um eðli gaumstols Ýmsar kenningar hafa verið settar fram á síð- ustu áratugum um hvaða hugræna starfsemi fari úrskeiðis í gaumstoli. Sumar kenninganna fjalla um truflun á starfsemi taugakerfa eða tauganeta, aðrar um að úrvinnsla og samhæfing upplýsinga sem berast um mismunandi skynfæri sé trufluð.34 Mest fer fyrir kenningum um truflun á verkan athygliskerfa. Með mismunandi athygliskenningum er reynt að útskýra eðli gaumstols í því ljósi að það er yf- irleitt sterkara og þrálátara við skemmdir í hægra heilahveli. Þennan vanda sjúklinga má skýra með mismunandi hætti. Til dæmis á þann hátt að athygli þeirra beinist síður til vinstri, beinist í auknum mæli til hægri eða því að áreiti í hægra skynsviði haldi í athygli þeirra og sjúklingunum veitist erfitt að beina athyglinni frá þeim. Til þess að útskýra athyglisbrestinn til vinstri hafa verið settar fram kenningar um að vinstra heilahvel beini athygli okkar til hægri en hægra heilahvel bæði til hægri og vinstri.35 Verði skemmd í vinstra heilahveli eru minni líkur á gaumstoli eða athygl- isvanda þar sem hægra heilahvelið beinir athygli til beggja sjónátta. Verði skemmd í hægra heila- hveli verður hins vegar truflun á getu sjúklingsins til þess að beina athyglinni til vinstri. Samkvæmt velþekktri kenningu Kinsboumes11' 36 kemur gaumstolið til vinstri hins vegar ekki einungis til vegna truflana á virkni hægra heilahvels heldur vegna þess að óskert virkni þess vinstra verður ríkjandi. Kinsbourne gerir ráð fyrir stefnulægri stjórnun hvors heilahvels á athyglinni, að það vinstra beini athyglinni til hægri, og það hægra til vinstri. Þótt jafnvægi ríki hjá heilbrigðum ein- staklingum samkvæmt kenningu Kinsbourne er þó hin stefnubundna stjórnun vinstra heilahvels að jafnaði sterkari. Það útskýrir að gaumstol verð- ur meira við skaða í hægra heilahveli. Gaumstol er því afleiðing ójafnvægis sem verður á þess- ari athyglisstjórnun heilahvelanna. Gaumstol til vinstri kemur því ekki einungis til vegna vangetu hægra heilahvels til að beina athygli til vinstri heldur einnig á óskertri getu vinstra heilahvels til að beina henni til hægri. Onnur athygliskenning um gaumstol er kenn- ing Posners.37 í þeirra kenningu er gert ráð fyrir að þegar við beinum athygli okkar að nýju áreiti feli það ferli í sér þrjú þrep: Fyrst þurfi að slíta athygli okkar frá því áreiti sem hún beinist að, beina henni svo að nýja áreitinu og festa loks athyglina við nýja áreitið. Samkvæmt kenningunni stafar gaum- stol af því að áreiti hægra megin halda í athygli sjúklings, sjúklingurinn nær ekki að slíta (e. dis- engage) athygli sína frá áreitum hægra megin. Fjöldi rannsókna hefur stutt þessa kenningu.38-40 Sem dæmi má nefna tilraun Marks og fleiri.41 Á blaði fyrir framan sjúklinga voru línur hægra og vinstra megin og áttu sjúklingar að merkja við allar línurnar. Gaumstol sjúklinganna kom fram í því að þeir merktu við línur til hægri en misstu 28 LÆKNAblaðið 2009/95

x

Læknablaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Læknablaðið
https://timarit.is/publication/986

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.