Læknablaðið - 15.12.2010, Blaðsíða 23

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKNIR
einkennast af miklum kvíðaeinkennum, þrálátum
hugsunum um ógnina og litlu óvissuþoli. í báðum
röskununum sækja óþægilegar hugsanir að
sjúklingunum og valda þeim kvíða. Einstaklingar
með þráhyggjuárátturöskun og þeir sem haldnir
eru heilsukvíða leitast við að minnka kvíðann
með öryggisráðstöfunum. Sá sem haldinn er
þráhyggju og áráttu kann til dæmis að ganga
ítrekað úr skugga um að slökkt sé á eldavélinni en
sá heilsukvíðni kann að leita ítrekað til læknis til
að fullvissa sig um hann sé ekki alvarlega veikur.
Slíkar ráðstafanir slá aðeins á kvíðann til skamms
tíma og eiga í raim þátt í að viðhalda vandanum.15
Einnig hefur svipuð meðferð með serótónín-
endurupptökuhemlum borið árangur.25
Meðhöndlun heilsukvíða
Heilsukvíði þótti löngum illviðráðanlegur vandi
en með tilkomu nýlegra rannsóknamiðurstaðna
hafa þessar hugmyndir tekið að breytast. Teknar
hafa verið saman helstu rannsóknir sem gerðar
hafa verið á árangri mismunandi meðferðarforma
við heilsukvíða.20 Hugræn atferlismeðferð og
flúoxetín reyndust vera árangursríkustu með-
ferðarinngripin með áhrifastærðir (effect sizes)
2,05 og 1,92, sem samsvarar mjög góðum
meðferðarárangri.27 Arangur hugrænnar atferlis-
meðferðar virðist haldast, í það minnsta ári
eftir að hún er veitt, en ekki er vitað hvort það
sama eigi við þegar töku lyfja er hætt. Þá mætti
rannsaka betur hvort auka megi árangurinn
með því að sameina hugræna atferlismeðferð og
lyfjameðferð. Einnig hefur komið í ljós að fræðsla
ber góðan árangur við vægum heilsukvíða,
en þá er veitt fræðsla í nokkur skipti um áhrif
hugarfars, athygli, öryggisráðstafana og streitu á
vandann.28'31
Þegar einstaklingur með heilsukvíða leitar
til læknis er sérlega mikilvægt að sýna hlýju
og skilning. í töflu II má finna frekari ráð um
hvernig beri að nálgast fólk með heilsukvíða.
Mælt er með að viðkomandi sé rannsakaður
vandlega í upphafi þar sem tilvist heilsukvíða
útilokar ekki að líkamlegur sjúkdómur kunni
að vera á ferðinni. Að þessum rannsóknum
loknum er mælt með að sneitt sé hjá frekari
rannsóknum þar sem þær geta, eins og fram
er komið, átt þátt í að viðhalda heilsukvíða.
I framhaldinu er mikilvægt að skoða með
viðkomandi hvort meinlausar skýringar kunni
að vera á einkennunum. Mikilvægt er að draga
aldrei í efa líkamleg óþægindi viðkomandi, heldur
aðeins þá hugmynd að einkennin séu til marks um
alvarleg líkamleg veikindi. Gott er að útskýra að
líkaminn sé sjaldnast einkennalaus og að líkamleg
Tafla II. Leiðir til að fást við heilsukviða.™
Það sem ber að gera
• Sýna þjáningu viðkomandi samúð og skilning
• Samþykkja líkamlegar umkvartanir viðkomandi
• Grennslast fyrir um ástæður þess að viðkomandi telji sig veikan
• Skoða með viðkomandi hvort meinlausar skýringar kunni að vera á líkamlegum
óþægindum
• Fara yfir hugmyndir viðkomandi um vandann og reyna að leiðrétta misskilning
• Setja hugræna atferlismeðferð fram sem möguleika sem viðkomandi tapi engu á að
prófa, þar geti hann öðlast betri skilning á heilsufarsáhyggjum sínum
• Benda á að þó að líkamleg óþægindi kunni að eiga sér vefrænar ástæður, geti hugræn
atferlismeðferð hjálpað viðkomandi að fást við þau
• Ræða ókosti þess að flækjast milli lækna
Það sem ber að forðast
• Senda viðkomandi í ónauðsynlegar rannsóknir
• Hughreysta viðkomandi með því að segja honum ítrekað að ekkert sé að
• Gefa í skyn að umkvartanir séu ímyndun eða taugaveiklun
• Gefa viðkomandi lyf við líkamlegum kvillum
• Leiðast út i þras eða rökræður í stað þess að skoða málin í sameiningu
• Óreglulega og „einkennamiðaða" fundi. Betra er að bjóða viðkomandi að koma reglulega
í eftirlit
óþægindi tengist oft eðlilegum breytingum á
líkamsstarfsemi sem meðal annars geta hlotist af
breyttu svefnmynstri, mataræði, hreyfingu eða
örvun tengdri kvíða eða öðrum tilfinningum.
Kvíði einn og sér lýsi sér í fjölda líkamlegra
einkenna, svo sem vöðvaspennu, slappleika,
verkjum, svima, dofa, meltingartruflunum og
auknum hjartslætti.20
Ræða má hvort viðkomandi vilji aðstoð við
að fást við heilsukvíðann og hverju það myndi
breyta fyrir hann ef hann næði tökum á kvíðanum.
Nefna má hugræna atferlismeðferð sem kost sem
viðkomandi tapi engu á að reyna, hann geti í
það minnsta lært að höndla einkennin betur og
minnka heilsufarsáhyggjur og streitu. Þá megi
jafnframt bæta líðanina með lyfjameðferð.
Lyfjameðferð
Lyfjameðferð, helst með serótónín-endurupp-
tökuhemlum (SSRI), hefur reynst nokkuð vel
við heilsukvíða þrátt fyrir að fátt sé um
tvíblindar rannsóknir. Mikilvægt er að með-
höndla aðrar samhliða geðraskanir, svo sem
þunglyndi, felmtursröskun og áráttu- og þrá-
hyggjuröskun. Hafi heilsukvíðinn komið í kjölfar
annarrar geðröskunar nægir oft að meðhöndla
frumvandann til að heilsukvíðinn minnki. Með
serótónín-endurupptökuhemlum er oft hægt að
slá tvær flugur í einu höggi þegar kemur að
Tafla III. Lyfjameðferð og skammtar.
Lyf Upphafsskammtur Viðmiðunarskammtur
Flúoxetin 5-10mg/dag 20-80mg/dag
Cítalopram 10mg/dag 20-40mg/dag
Paroxetín 10mg/dag 20-50mg/dag
Sertralín 12,5-25mg/dag 50-200mg/dag
LÆKNAblaðið 2010/96 759