Læknablaðið - 15.01.2011, Blaðsíða 9

Davíð Gíslason
davidg@landspitali. is
Höfundur er sérfræðingur
í lyflækningum og
ofnæmissjúkdómum og
yfirlæknir á Landspítalanum í
Fossvogi og klínískur dósent
við Háskóla íslands.
Food allergy in lceland.
Gislason D, Specialist
in Internal Medicine
and Allergology, Dept.
of Allergy, Respiratory
Medicine and Sleep,
Landspitali University
Hospital, 108 Reykjavik,
lceland
RITSTJÓRNARGREIN
Fæðuofnæmi á Islandi
í þessu tölublaði Læknablaðsins er fróðleg grein um
fæðuofnæmi íslenskra barna á fyrsta ári.1 Greinin er
ávöxtur yfirgripsmikillar fjölþjóðlegrar rannsóknar á
fæðuofnæmi, sem kostuð er af Evrópusambandinu
og hefur fengið nafnið EuroPrevall (www.euro-
prevall .org).
Rannsóknin hófst árið 2005 og gagnasöfnun lauk
2009. Auk Evrópuþjóða voru Nýja-Sjáland, Ástralía,
Rússland, Indland og Kína einnig þátttakendur.
Þátttaka Landspítalans er fjórþætt: Að kanna algengi
og þróun fæðuofnæmis frá fæðingu og upp að 24
mánaða aldri, að kanna algengi fæðuofnæmis hjá
7-10 ára börnum og kanna algengi fæðuofnæmis hjá
fullorðnum frá 20 til 54 ára aldurs. Auk þess voru
valdir einstaklingar sem leituðu til lækna vegna gruns
um fæðuofnæmi og þeir rannsakaðir ítarlega með
húðprófum fyrir fjölda fæðutegunda, mælingum á
sértækum IgE-mótefnum og tvíblindum þolprófum
til að staðfesta fæðuofnæmi. Með því var aflað
mikilvægra upplýsinga um notagildi húðprófa og
sértækra IgE-mælinga við greiningu á fæðuofnæmi.
í þessum þætti rannsóknarinnar var safnað stórum
hópi einstaklinga með vel skilgreint fæðuofnæmi, og
þeir lögðu til sermi fyrir sameiginlegan evrópskan
gagnabanka til að staðla ofnæmisvaka fyrir húðpróf
og IgE-mótefni.
í áðurnefndri grein eru birtar fyrstu niðurstöður
þessara rannsókna hér á landi. Þegar rýnt er í
hana sést að hjá 28,5% barnanna var tilkynnt um
einhver ofnæmiseinkenni, að 3,3% barnanna voru
annaðhvort með jákvæð húðpróf eða með sértæk
IgE-mótefni fyrir einhverri fæðu en þrátt fyrir það
voru aðeins 1,6% með ofnæmi samkvæmt tvíblindu
þolprófi. Þetta eru nokkru lægri tölur en fyrir 18
mánaða gömul börn, sem rannsökuð voru hér á
Reykjavíkursvæðinu um miðjan tíunda áratug síð-
ustu aldar. Þar töldu foreldrar 27% barnanna að þau
væru með ofnæmi en 2% reyndust með ofnæmi,
greint með pikkprófi og þolprófi.2
Sambærilegar rannsóknir eru ekki til fyrir full-
orðna, en við vitum þó að einkenni tengd mat
eru mjög algeng. Árið 1990 voru spurningar um
einkenni af fæðu lagðar fyrir handahófsvalið
úrtak 567 einstaklinga, 20-44 ára, úr Reykjavík og
nágrenni.3 Spurt var hvort þeir hefðu veikst af að
borða einhverja sérstaka fæðu. Játandi svöruðu 22%.
Einnig var spurt hvort þeir hefðu næstum alltaf
veikst með sama hætti eftir að hafa borðað þessa
sérstöku fæðu. Því svöruðu 15% játandi. Mæld voru
IgE-mótefni fyrir eggjum, jarðhnetum, sojaprótínum,
mjólk, fiski og hveiti og 1,8% voru jákvæðir fyrir
einni eða fleiri fæðutegundum. Tíu árum síðar voru
mæld sértæk IgE-mótefni fyrir 24 fæðutegundum
hjá sama þýði og voru 7,7% með mótefni fyrir einni
eða fleiri fæðutegundum.4 Þar var rækja efst á blaði
(2,8%). í 10 löndum öðrum til samanburðar höfðu
11,1% (Spánn) - 24,6 % (Bandaríkin) sértæk IgE-mót-
efni fyrir einhverri fæðu.
í gagnaskimun á algengi fæðuofnæmis, sem gerð
var í aðdraganda EuroPrevall-rannsóknarinnar, kom
skýrt fram hversu erfitt er að bera saman niðurstöður
rannsókna sem gerðar eru með mismunandi
hætti.5 Það var ein höfuðástæða þess að ráðist var
í svo viðamikið rannsóknarverkefni. Reynslan af
EuroPrevall-rannsókninni, meðal annars af vinnu
rannsóknarhóps Sigurveigar Þ. Sigurðardóttur, hefur
sýnt fram á með óyggjandi hætti að einstaklingar
með IgE-mótefni fyrir fæðu geta oft neytt fæðunnar
sér að skaðlausu. Nærri lætur að það séu 50% þeirra
sem hafa fæðumótefni. Því er varhugavert að draga
þá ályktun að jákvæð húðpróf eða RAST-próf þýði
ávallt ofnæmi fyrir fæðunni. Nú er verið að þróa
aðferð til að komast nær sannleikanum í þessu efni
með svonefndri þáttagreiningu á ofnæmisvökum í
fæðu. Hver fæðutegund inniheldur nokkra mismun-
andi ofnæmisvaka sem hafa mismikla þýðingu fyrir
klínísk einkenni. Gögn úr EuroPrevall-rannsókninni
ættu að koma að miklu gagni við rannsókn á þessum
þáttum.
Þótt fæstir hafi mjög alvarlegt fæðuofnæmi eru
þó verulegar undantekningar þar á; einstaklingar
sem ekki mega bragða ákveðna fæðu og þola jafnvel
ekki að finna af henni lyktina. Þetta skerðir gífurlega
lífsgæðin enda er hver dagur eins og ferðalag yfir
jarðsprengjusvæði. Oft breytist þó næmi fólks
með árunum. Mikið fæðuofnæmi hjá barni getur
minnkað eða jafnvel horfið á fullorðinsárum. Eins
og sakir standa er eina leiðin til að meta áhættu
þessara einstaklinga að gera fæðuþolpróf. Þau eru
tímafrek og áhættusöm, en í vönum höndum og
við góðar aðstæður nánast alltaf framkvæmanleg.
Mikilvægt er að heilbrigðiskerfið geti, þrátt fyrir
erfiðar aðstæður, sinnt þörfum þessa sjúklingahóps.
1. Kristinsdóttir H, Clausen M, Ragnarsdóttir H, et al. Algengi
fæðuofnæmis hjá íslenskum bömum á fyrsta aldursári.
Læknablaðið 2011; 97:11-8.
2. Kristjansson I, Ardal B, Jonsson JS, Sigurdsson JA, Foldevi M,
Björksten B. Adverse reactions to food and allergy in young
children in Iceland and Sweden. Scand J Prim Health Care
1999; 17: 30-34.
3. Gíslason D, Bjömsson E, Gíslason Þ. Fæðuofnæmi og
fæðuþolpróf íslendinga á aldrinum 20-44 ára. Læknablaðið
2000; 86: 851-7.
4. Bumey P, Summers C, Chinn S, Hooper R, Van Ree E,
Lindholm J. Prevalence and distribution of sensitization
to foods in the European Community Respiratory Health
Survey: a EuroPrevall analysis. Allergy 2010; 65:1182-8.
5. Rona RJ, Keil T, Summers C, et al. The prevalence of food
allergy: A meta-analysis. J Allergy Clin Immunol 2007: 120;
638-46.
LÆKNAblaðið 2011/97 9