Læknablaðið - 15.01.2011, Blaðsíða 44

UMRÆÐUR 0 G FRETTIR
LÆKNADAGAR
Sjálfsvíg er alltaf harmleikur
[Óttar Guðmundsson geðlæknir mun stýra málþingi um sjálfsvíg á
Læknadögum nú í janúar. Ásamt honum flytja erindi geðlæknarnir
Engilbert Sigurðsson, Halldóra Ólafsdóttir, Högni Óskarsson,
Sigurður Páll Pálsson og Nanna Briem. Þá verður sérstök umfjöllun
um tónlist sem talin er hafa tengst sjálfsvígum og flutt verða
tóndæmi.
„Þetta verður breið umfjöllun, þar sem tekið
verður á tölfræði, siðfræði, tónlist, lesið úr bréfum
sjálfsmorðingja, kynnt ákveðið sjúkratilfelli og
skoðuð saga hinnar frægu Hemingway-fjölskyldu
þar sem sjálfsmorð hafa nánast gengið í erfðir,"
segir Óttar.
„Sjálfsvíg eru samfélagsvandamál sem alltaf
er til staðar. Ég hef lengi haft mjög mikinn áhuga
á sjálfsmorðum og fjallaði talsvert um þetta í bók
minni Listin nð lifa, listin að deyja sem kom út fyrir
tíu árum. Ég sat einnig í mörg ár í nefnd á vegum
landlæknisembættisins sem hafði það hlutverk að
fækka sjálfsmorðum með átaki sem nefndist Þjóð
gegn punglyndi. Sjálfsmorð er eitt merkilegasta
vandamál geðlækninga og einnig mikilvægt við-
fangsefni heimspekinnar. Kannski er þetta eina
raunverulega spurningin sem heimspekin fæst
við; er lífið þess virði að lifa því? Við hlið þeirrar
spurningar falla aðrar spurningar um tilgang
lífsins og lífið sjálft eiginlega um sjálfar sig. Hver
sjálfsmorðingi spyr sig þessarar spurningar og
kemst að ótvíræðri niðurstöðu."
Ungir hvatvísir karlmenn
- Ytri ástæður hljóta þó að hafa áhrif á svarið við
spurningunni?
„Sannarlega eiga persónulegar aðstæður þess
sem fargar sér stóran þátt en við vitum líka að
það eru ekki tengsl á milli þess að þjóð eigi i
þrengingum og tíðni sjálfsmorða. Sjálfsmorðum
fækkar meðal þjóða sem eiga í styrjöldum og það
hafa ekki komið fram tölur um að sjálfsmorðum
hafi fjölgað hér á landi eftir efnahagshrunið.
Svo virðist sem í þrengingum verði til ákveðin
samkennd í samfélaginu sem ver fólk gegn
einmanaleikanum sem oft leiðir til sjálfsmorðs.
Á sama hátt er eins og sjálfsmorðum fjölgi eftir
því sem einangrun og firring einstaklinganna í
samfélaginu eykst."
Hávar óttar segir að árlegur fjöldi sjálfsmorða á íslandi
Sigurjónsson hafi verið svipaður mörg undanfarin ár. „Árlegur
fjöldi tilfella hefur verið 35-40 að undanskildu
árinu 2000 þegar 52 fyrirfóru sér og enginn veit í
rauninni af hverju sú hækkun stafaði. Á síðustu
25-30 árum hefur orðið tilfærsla innan þessa hóps,
yngri karlmörtnum hefur fjölgað. Ungir, hvatvísir
karlmenn eru fjölmennastir í þessum hópi. Á því
er engin haldbær skýring enda er aðdragandinn
oft mjög stuttur, saga um viðvarandi þunglyndi
er ekki til staðar og því segi ég að hvatvísi sé
einkennandi fyrir þessa ungu pilta. Þeir hafa
yfirleitt ekki reynt þetta áður, heldur gera bara
þessa einu tiiraun sem tekst."
- Gerum við nóg til að upplýsa ogfræða almenning
í þessu efni?
„Já, ég held það. Við getum aldrei komið í
veg fyrir öll sjálfsmorð og raunhæft markmið er
að þeim fjölgi ekki. Fjöldinn er svipaður hér og
í löndunum í kringum okkur og við verðum að
horfast í augu við þá staðreynd að sjálfsmorð
hafa alltaf átt sér stað. í gegnum söguna hefur
fólk svipt sig lífi. Það er engu að síður skelfilegt
að horfa á þessa tölu og sannarlega væri hægt að
koma í veg fyrir mörg sjálfsmorð ef öll áhersla
væri lögð á að fá fólk til að drekka minna áfengi
og helst alls ekki neitt. Það er nefnilega staðreynd
að yfirgnæfandi meirihluti þeirra sem fyrirfer sér
gerir það undir áhrifum áfengis. Hið sama á einnig
við um þá sem gera tilraun til sjálfsmorðs. Áfengi
og önnur vímuefni eru aðalhvati sjálfsmorða og ef
okkur tækist að búa til áfengis- og vímuefnalaust
samfélag myndi sjálfsmorðum eflaust fækka í
mjög lága tölu."
Óttar segir að í geðlæknisfræðum sé sjálfsmorð
talið einkenni mjög alvarlegs þunglyndisástands.
„Ef fólk talar um að svipta sig lífi eða segist
ganga með sjálfsmorðshugsanir verður að taka
það mjög alvarlega. Oft er þetta grundvöllur
þess að geðlæknar fá að svipta fólk sjálfræði þó
að öðru leyti sé einstaklingurinn ósturlaður. Á
hinn bóginn myndu tilvistarheimspekingar segja
þetta helbera forræðishyggju og valdníðslu á
persónulegum rétti einstaklingsins til að ráðstafa
LÆKNAblaðið 2011/97