Læknablaðið - 15.01.2011, Blaðsíða 22

FRÆÐIGREINAR
Y F I R L I T

* .... • / . ' • \ '4t tf. .
•. . ■ ’ . • ' :V-,
/ . *: / • -- •'•* r
. / - * s jv; ; ;.' • ; k' rv
■■■ : . v- ' / r •V.v ;?ti . » % *». -a * ; í. : a -4 V * > *. : i’ . ■ * tr ,vV t
r.‘ t ••' .' >v£vy '
lé' * : '■ ‘ á • 1 fVV ;<• .S. • ' Á
Mynd 1. Eðlilegir vörtukjarnar (ör) (la). Vörtukjarnar í Wernicke. Smáblæðingar (dökkir
blettir) og upplausn í vefnum (lb). Smáblæðingar jafnhliða í undirstúku (sjá ör) ísama
sjúklingi (lc). Eðlilegur vörtukjarni (Ijóssmásjá, hematoxylín-eosin, HE). Orvar benda á
háræðar (ld). Vörtukjarni í Wernicke (sama tilfelli oglboglc) meðferskri smáblæðingu,
óeðlilegum háræðum (örvar) og losung (bjúgur) í taugaló (HE, le). Vefjaónæmislitun gegn
stjarnfrumum (glial fibrillary acidic protein) litar stjarnfrumuviðbrögð brún (örvar) (lf)
*Þegar þíamín er flutt inn í frumur
líkamans myndast TDP fyrir
tilstilli þíamín pýrófosfókínasa.
Magnesíum er nauðsynlegur
hjálparþáttur ensímsins og virkni
þess tengist styrk magnesíums.
Auk þess þarf bæði TDP og
magnesíum til að mynda starfhæf
heildarensím (holoenzyme) TK,
PDH og a-KGDH, því þau eru
öll samsett úr ensímkjörnum
(apoenzyme) sínum ásamt TDP og
magnesíum. Magnesíumskortur
getur valdið minnkaðri bindingu
TDP við ensímkjarnana og
dregið úr virkni ensímanna.
Þess má geta að aukinn styrkur
magnesíum dregur úr NMDA-
viðtaka miðluðum frumudauða
í dýratilraunum og mikill skortur
eykur hann.
dehýdrógenasa (a-KGDH) sem eru lykilensím
í glúkósa- og amínósýruefnaskiptum líkamans.
Þíamínþörfin eykst við aukinn hraða efnaskipta,
til dæmis við sýkingar.25
Hjá áfengissjúkum er lægra hlutfall þíamíns á
virku formi (TDP) og minni aukning TDP verður
við þíamíngjöf. Því þurfa áfengissjúkir stærri
skammt af þíamíni en aðrir til þess að sýna sömu
svörun við gjöf þess.26 Auk þess er magnesíum
nauðsynlegur hjálparþáttur við myndun TDP
og magnesíumskortur, sem er algengur hjá
áfengissjúkum, virðist auka skaða á taugakerfi
við þíamínskort.27'30* Svörun við þíamíngjöf
getur verið verri ef magnesíumskortur er einnig
til staðar.3133 Því getur verið nauðsynlegt að
leiðrétta magnesíumskort samfara þíamíngjöf hjá
sjúklingum með Wernicke.
Það eru margar ástæður fyrir hærri tíðni
Wernicke við langvinna áfengissýki. Næringar-
skortur með minnkaðri inntöku þíamíns,
uppköst eða niðurgangur eru algeng í langvinnri
áfengissýki.34 Við vannæringu skerðist geta
meltingarvegar til að frásoga tiltekinn skammt
þíamíns. Það lagast fyrst að fullu eftir sex til
átta vikur á næringarríku fæði.35"37 Stór hluti
þíamínbirgða líkamans eru í lifrinni og geymslu-
geta hennar skerðist við lifrarsjúkdóma.34- 37-
38 Áfengisfráhvarf, tituróráð (delerium tremens)
og sýkingar auka efnaskiptahraða og þörf fyrir
þíamín.1'25 Myndun starfhæfra ensíma (TK, PDH
og a-KGDH) er tregari í áfengissjúkum vegna
verri nýtingar þíamíns (lægra hlutfall er á virku
formi (TDP) og magnesíumskortur er algengur).
Langvarandi áfengisdrykkja veldur fjölgun (up-
regulation) á NMDA-viðtökum sem virðist auka
taugaskaða við þíamínskort fyrir tilstilli NMDA-
viðtaka miðlaðs frumuskaða.28'29 39
Meinavefjabreytingar i heila
Vefjabreytingum við Wemicke má skipta í bráðar
breytingar og langvarandi eða varanlegar breyt-
ingar.
Bráðar breytingar sjást fyrst og fremst í
vörtukjörnum (corpora mammillaria), umhverfis
þriðja og fjórða heilahólf og smugu. Þær eru
mest einkennandi og sjúkdómsgreinandi fyrir
Wemicke.1-10 Smáblæðingar í vörtukjörnum (10%)
eða umhverfis þriðja heilahólf geta sést með
berum augum en útlit heilans er eðlilegt í um
30% tilfella (mynd la-lc).1,10 Smásjárskoðun er
nauðsynleg til sjúkdómsgreiningar og sýnir nær
undantekningarlaust vefjabreytingar í vörtu-
kjömum og langoftast víðar í undirstúku (hypo-
thalamus), stúku (thalamus), einkum í bak- og
miðlægum kjörnum (nuclei dorsomediales), um-
hverfis smugu (periaqueductal gray matter) í
augnhreyfikjörnum (nuclei nn. oculomotorii), bak-
lægum kjarna skreyjutaugar (nucleus dorsalis n.
vagi), í andarkjörnum (nuclei vestibulares), í kjama
fráfærandataugar (nucleus nervi abducentis) og
víðar.1'10'40 Smásæju breytingarnar á bráðastiginu
taka fyrst og fremst til æða og taugalóar
(neuropil). Eru þær óeðlilega áberandi háræðar
vegna stækkunar þelfrumna (endothelial cells) og
hugsanlega háræðanýmyndunar, bjúgs, blóð-
kornaleka og smáblæðinga umhverfis þær. Stjam-
frumuviðbrögð (astrocytic reaction) verða fljótlega
áberandi og skemmd á mýli og taugasímum
(axons) en fækkun taugafrumna er oft ekki
áberandi í vörtukjömum (mynd ld-lf).1"3'710'41
Varanlegar (langvarandi) breytingar einkenn-
ast af eyðingu taugavefjar á fyrrnefndum svæðum
og taugatróðsmyndun (gliosis) í hans stað. Með
berum augum geta sést rýrir vörtukjarnar og
víkkuð þriðja og fjórða heilahólf og smuga. Við
smásjárskoðun sést fjölgun stjamfrumna, eyðing
á taugavef og útbreidd taugatróðsmyndun í
22 LÆKNAblaðið 2011/97