Læknablaðið - 15.09.2011, Blaðsíða 22

Y F I R L I T
Notkun ómunar við mat á öðrum áverkum
Með aukinni þjálfun í ómskoðun er unnt að nota tæknina til nánari
greiningar á ýmsum öðrum áverkun en gert er með hefðbundinni
áverkaómun. Sýnt hefur verið fram á að ómskoðun er nákvæmari
en röntgenmyndir við greiningu á nefbroti.45 Liðhlaup á öxl er
hægt að greina með ómskoðun, sem og slit á sinum axlarvöðva.46'
47 Með ómun er einnig unnt að greina sum beinbrot og staðfesta
fullnægjandi réttingu þeirra, sem getur verið afar gagnlegt þar
sem röntgenbúnaður er ekki til staðar.48-50 Hækkaðan þrýsting
í höfuðkúpu er hægt að greina með talsverðri nákvæmni með
ómmælingu á þvermáli sjóntaugar, og með ómskoðun getur
verið hægt að sjá rof á auga, sjónhimnulos eða aðskotahluti í
auga.51-54 Mar á lunga er einnig hægt að greina með ómskoðun.55
Miðjubláæðarþrýsting má meta með því að skoða þvermál neðri
holæðar og hvernig þvermálið breytist með öndun. Er þar með
hægt að fá hugmynd um hversu miklu blóðtapi sjúklingur hefur
orðið fyrir og meta þörf fyrir vökvagjöf í losti.56 Hægt er að finna
kýli, blæðingu eða aðskotahluti í mjúkvefjum, leita að æðum
ef uppsetning æðaleggja er erfið og höfundum þykir sjálfsagt
að nota ómstýringu við uppsetningu á holæðarleggjum, enda
hefur verið sýnt fram á að það bæti árangurinn.57 Að lokum má
nefna að notkun ómtækja við taugadeyfingar í útlimum bætir
árangurinn marktækt. Flestar þessar ómrannsóknir byggja á
frekari þjálfun og margar þeirra eru enn lítið gerðar af almennum
læknum. Tæknilega er þó ekkert því til fyrirstöðu að læknar leiti
sér þjálfunar í að nota ómtækni umfram það sem gert er við
hefðbundna áverkaómun og bæti þannig þjónustu við sjúklinga.
Þjálfun í áverkaómun er gagnlegur upphafspunktur þess að
læra ómskoðanir. Þjálfunin nýtist fljótt við aðrar aðstæður, svo
sem við að skima fyrir vökvasöfnun í kvið hjá einstaklingum
með lifrarbilun, nýrnabilun, krabbamein eða sýkingar. Hafa má
í huga að hefðbundnar aðferðir, svo sem að meta skiptideyfu
(shifting dullness), greina vökvasöfnun í kviðarholi réttilega í
einungis um helmingi tilvika.58 Svipað á við um greiningu á
vökvasöfnun í fleiðru þar sem klínísk skoðun er afar óáreiðanleg.
Við mat á losti án þekktrar skýringar er einnig gagnlegt að
geta útilokað strax hjartaþröng, einkum hjá einstaklingum með
þekkta gollurshússbólgu, nýrnabilun eða rauða úlfa (systemic lupus
crythematosus). Þrettán prósent sjúklinga með óskýrða mæði á
bráðadeild hafa reynst hafa vökvasöfnun í gollurshúsi, greiningu
sem afar líklegt er að misst sé af ef ekki er notuð ómskoðun
við líkamsskoðun.59 Ef gera þarf ástungu á brjóst- eða kviðarholi
eða gollurshúsi, er mikið öryggi í því að geta séð vökvann sem
leitað er að fremur en að stinga „blint" byggt á þreifingu eða
banki eingöngu.
Áverkaómun á íslandi
Enginn vafi er á því að með þjálfun í takmarkaðri bráðaómun
er hægt meta áverka með mun meiri nákvæmni en hægt er
með hefðbundinni líkamsskoðun. Með aukinni þjálfun veitir
bráðaómun einnig möguleika á að greina nánar orsakir bráðra
veikinda, og ómun gagnast við mat á andþyngslum, brjóstverkjum,
kviðverkjum, bólgu í útlimum, vandamálum tengdum meðgöngu
og fæðingu og fjöldamörgum öðrum bráðatilvikum.
Ómtæki, sem voru stór og dýr fyrir fáeinum árum, eru nú á
stærð við fartölvu og orðin ódýr og útbreidd. Einnig eru komin á
markað tæki á stærð við farsíma sem farið er að kalla „sonoscope"
og gagnast líklega mun meira en hefðbundna hlustunarpípan
við líkamsskoðun læknis, sem þó er af flestum læknum talin
ómissandi.
A bráðadeild Landspítala eru nú tvö ómtæki og hafa læknar
þar fengið grunnþjálfun í að framkvæma áverkaómanir. í
öðrum löndum eru ómskoðanir taldar nauðsynlegur hluti starfs
landsbyggðarlækna og hafa reynst veita mikilvægar upplýsingar
við störf á þeim vettvangi.60' 61 Landsbyggðarlæknar á íslandi
starfa við aðstæður þar sem erfitt eða ómögulegt getur verið
að koma slösuðum til frekara mats á sjúkrahúsi. Ef ráðist yrði
í að útvega ómtæki á heilbrigðisstofnanir landsbyggðarinnar
og læknum veitt tækifæri til að tileinka sér þessa tækni, yrði
það mikið framfaraskref og hagkvæm fjárfesting. Þá væri hægt
að greina fleiri sjúklinga með fullnægjandi hætti og ef til vill
meðhöndla þá í héraði en forgangsraða í öðrum tilvikum þörf
fyrir flutning á sjúkrahús til frekara mats og meðferðar.
Það er skoðun höfunda að brýnt sé að allir þeir læknar á
íslandi sem koma að fyrsta mati á slösuðum og bráðveikum, hafi
aðgang að þjálfun og tækjabúnaði til að framkvæma ómskoðanir.
ENGLISH SUMMARY
Emergency ultrasound for trauma
Björnsson HM, Kjartansson H
The use of ultrasound is now widespread within the field of Emergency Medicine. The availability of lightweight and relatively cheap ultrasound devices
has enabled clinicians to obtain more detailed information about the condition of acutely II and injured patients than can be done with a clinical exam only.
This paper discusses the standardized E-FAST exam for trauma; the technical details of the exam and the reliability of the information gained by each of
it's components. Other advanced use of ultrasound for evaluation of trauma patients is introduced. Investing in the equipment and physician training to
provide emergency ultrasound evaluation of injured and acutely ill patients in lceland may be a relatively inexpensive way to improve patient care.
Keywords: ultrasound, emergency medicine, trauma, pneumothorax.
Correspondence: Hjalti Már Björnsson, hjaltimb@gmail.com
474 LÆKNAblaðið 2011/97