Læknablaðið - 15.09.2011, Blaðsíða 21

Y F I R L I T
Mynd 8. M-ómun til greiningar á hreyfingum fleiðru við öndun, eðlilegar
öndunarh reyfingar.
Brjóstholsáverkar
Ómskoðun er almennt talin nákvæmasta leiðin til að greina áverka
á hjarta. Bráðaómun skurð- og bráðalækna hefur reynst vera 100%
næm og 96,9-99,3% sértæk til að greina blæðingu í gollurshús.28'
29 Greining annarra áverka, svo sem áverka á hjartalokur eða
mar á hjartavöðva, er umfram það sem almennt er gert með
bráðaómskoðun.
Ómskoðun er merkilega nákvæm aðferð til greiningar á
loftbrjósti. Þegar hún er borin saman við tölvusneiðmyndir hefur
ómun reynst 86-98% næm og 97-99% sértæk, röntgenmyndir eru
hins vegar ekki nema um 28-75% næmar en 100% sértækar
ef þær eru gerðar uppréttar.30-32 Oft þarf þó að notast við
liggjandi röntgenmyndir hjá áverkasjúklingum og þá minnkar
greiningarhæfni þeirra á loftbrjósti umtalsvert, auk þess sem
nákvæmnin er talsvert háð því hversu mikið samfall er á
lunganu. Lega sjúklings og stærð loftbrjósts hefur mun minni
áhrif á greiningarhæfni ómskoðunar.
Averkaómun hefur reynst vera álíka áreiðanleg aðferð og
röntgenmynd til að greina blæðingu í brjósthol hjá áverka-
sjúklingum, með 92-96% næmi og 98-99,5% neikvætt forspárgildi.33'34
Kviöaráverkar
Ómskoðun er ekki áreiðanleg greiningaraðferð til að sjá áverka á
þétt kviðarholslíffæri eða rof á þörmum. Til þess þarf venjulega
aðrar myndgreiningarrannsóknir.19 Varðandi greiningu á blæðingu
í kvið eingöngu er áverkaómun miðlungs nákvæm; um 70-90%
næm en mjög sértæk, eða um 97-100%.35 Það þarf þó að hafa í
huga að hjá þeim sem eru með lágan blóðþrýsting og blæðingu
í kvið er næmi og sértæki áverkaómunar líklega 100%.27 Þannig
er oft hægt að staðfesta strax orsök lágþrýstings og ákveða
skurðaðgerð án tafar vegna frekari rannsókna. Þó venja sé að
gera alltaf fulla áverkaómskoðun, hefur snögg ómskoðun í hægri
síðu eingöngu getað staðfest blæðinguna í 82-90% tilvika hjá
þessum einstaklingum og fékkst greiningin á 19 sekúndum að
meðaltali.36 Aukin nákvæmni fæst hins vegar með því að skima
fyrir blæðingu á þremur stöðum í kvið.37
Mynd 9. M-ómun af loftbrjósti.
Hjá einstaklingum með stöðug lífsmörk eftir kviðaráverka
verður nákvæmni áverkaómunar talsvert minni. Hjá þessum hópi
er næmi ómskoðunar einungis 41%. Þar sem alvarlegir áverkar
eru fremur sjaldgæfir er neikvætt forspárgildi ómunar þessara
sjúklinga þó um 95%.38 Ef áverkaómskoðun er endurtekin hefur
verið sýnt fram á að næmi aukist úr 31,1% upp í 72,1% og
neikvætt forspárgildi úr 92,0% í 96,6%.39 Það er því mikilvægt við
mat á áverkasjúklingum sem taldir eru vera með kviðaráverka
að ekki sé látið staðar numið þó fyrsta áverkaómun stuttu eftir
áverkann sé eðlileg. Ef ekki er gerð tölvusneiðmynd til frekara
mats er nauðsynlegt að fylgjast áfram með sjúklingnum og
endurtaka skoðun og áverkaómun, til dæmis eftir 30 mínútur,
tvær og sex klukkustundir. Við mjaðmagrindaráverka þarf að
hafa í huga að auknar líkur eru á að frír vökvi í kvið sé þvag,
eða í um 19% tilvika.40
Við ákveðnar aðstæður getur þurft að bregðast strax við
þeim upplýsingum sem fást við áverkaómun. Ef sjúklingur hefur
ómmerki um hjartaþröng og missir blóðþrýsting, þarf að gera
gollurshússástungu eða brjóstholsskurð með opnun á gollurshúsi
án tafar. Hjá sjúklingum þar sem blæðing í gollurshús var greind
með ómun strax við komu á bráðadeild, hefur tími frá komu að
skurðaðgerð reynst einungis 12-16 mínútur að meðaltali. Ef frír
vökvi sést í kviði við holáverka, er það yfirleitt talið nægjanleg
staðfesting á innri áverkum og þörf fyrir aðgerð.41 Ef um marga
holáverka er að ræða getur áverkaómun auðveldað ákvörðun
um það í hvaða röð beri að framkvæma þær aðgerðir sem gera
þarf.42 Ómskoðunin veitir hins vegar venjulega litlar eða engar
upplýsingar um hvaðan blæðingin er í kviðnum, en ef tími
vinnst til og ástand sjúklings leyfir, getur tölvusneiðmynd veitt
skurðlækni gagnlegar upplýsingar fyrir aðgerð.
Hjá börnum er enn mikilvægara að forðast myndgreiningar-
rannsóknir sem fela í sér skaðlega geislun. Bráðaómun er víðast
hvar minna notuð á sérhæfðum barnabráðadeildum en á deildum
sem sinna fullorðnum, en þær rannsóknir sem gerðar hafa verið
virðast benda til þess að áverkaómun sé álíka nákvæm hjá börnum
og hjá fullorðnum.43'44
LÆKNAblaðið 2011/97 473