Læknablaðið - 15.10.2011, Blaðsíða 34

UMFJOLLUN O G GREINAR
Samfélagið ýtir undir
meiri neyslu og minni hreyfingu
- segir Tryggvi Helgason barnalæknir
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
Tryggvi Helgason bamalæknir hefur
sérhæft sig í meðferð of feitra
bama. Hann sér fjölbreytt tækifæri
til úrbóta þegar kemur að orsökum
og afleiðingum ofþyngdar og hreyf-
ingarleysis barna og unglinga.
„Eg stundaði mitt framhaldsnám í
bamalækningum í Hollandi. Það var
eiginlega fyrir hálfgerða tilviljun að ég
fékk reynslu af að vinna á deild þar
sem of feit börn voru til meðferðar.
Þetta prógramm sem þar var stundað
hafði verið þróað með góðum árangri í
10-15 ár og eftir að ég lauk sémáminu
vann ég í tvö ár á öðmm spítala og
tók að mér að setja upp meðferðarteymi
fyrir of feit börn. Þarna fór saman
rótgróinn áhugi minn á hreyfingu sem
lífsstíl og samfélagsþáttum sem stuðla
að hreyfingu bama og læknisfræðilegur
áhugi á meðferð fyrir of feit höm. I
Hollandi er mikil reiðhjólamenning enda
er þar litið á reiðhjól sem samgöngutæki
og viðurkenndan farkost í umferðinni.
Veðrið hér heima á eflaust sinn þátt en
í Hollandi hjólar fólk líka í grenjandi
rigningu og roki. Hér hjóla flestir aðeins
í logni og sólskini."
Offita barna vaxandi vandamál
Tryggvi segir að hreyfing bama sé
almennt minni í dag en áður. „Mjög
hefur dregið úr hreyfingu bama almennt,
bæði við leik og störf. Þau eru í vaxandi
mæli keyrð á milli staða, í skólann og
ýmsar tómstundir í stað þess að ganga,
hjóla eða nota strætó. Vissulega er
hópur bama sem stundar miklar íþróttir,
aðallega keppnisíþróttir, sem hreyfir sig
mikið en sá hópur bama sem hreyfir
sig minna en ráðlagt er fer stækkandi.
Við sjáum þetta á rannsóknum og
þeim vaxandi fjölda bama sem leitar
til okkar vegna ofþyngdar eða offitu.
Meðalþyngd barna og reyndar fullorðinna
líka hefur hækkað jafnt og þétt á
undanfömum 30-40 árum, það hlýtur að
stafa af samfélagsbreytingum og breyttu
mataræði. Þetta er alltof stuttur tími
til að genabreytingar geti hafa átt sér
stað," segir Tryggvi sposkur. „Það munar
um það hvort börn ganga eða hjóla í
skólann eða em keyrð. Mataræðið hefur
gjörbreyst, næringarlítill en orkumikill
matur er orðinn mun meira áberandi,
sem þrýstir þjóðinni inn í vaxandi offitu.
En það er of mikil einföldun að kenna
foreldrunum um að gefa ekki bömunum
sínum nógu hollan mat. Foreldrar
vilja að bömunum þeirra líði vel og
gera það sem þeir telja réttast hverju
sinni. Hér þarf hins vegar að verða
róttæk samfélagsbreyting, til að heilsu
þjóðarinnar eigi ekki að hraka.
Það er einfalt reikningsdæmi að of
mikil orka sem börnin innbyrða og er
ekki brennt í hreyfingu, safnast fyrir
í líkamanum sem fita. Það sem gerir
þetta erfitt viðureignar er að líkaminn
lýtur sínum eigin lögmálum. Þegar
næringarlítill en orkumikill matur kemur
inn í kerfið kallar líkaminn ennþá á
næringu. Þetta lýsir sér þannig að böm
sem borða næringarlítinn mat finna ekki
fyrir eins mikilli seddutilfinningu, því
líkaminn gerir sér grein fyrir að enn
skortir næringu og kallar því á meira.
Þetta verður vítahringur sem erfitt er
losna úr nema til komi markviss fræðsla
til foreldra og barnanna þeirra."
Meðferðarteymi við Barnaspítalann
Meðferðarteymi hefur verið sett á stofn
við Bamaspítalann sem byggir á þeirri
reynslu að betur hefur gengið að breyta
lífsstíl bama sem em of feit en að bíða
með það fram á fullorðinsár. Meðferðin
sem Tryggvi og meðferðarteymið beitir
er fjölskyldumiðuð. „Við þurfum að
virkja bæði foreldrana og bömin til
að meðferðin skili árangri. Þetta er
546 LÆKNAblaðið 2011/97
atferlismótandi þjálfun sem breytir því
hvemig fjölskyldan hagar sér gagnvart
bæði mat og hreyfingu, tekur hreyfinguna
meira inn í daglega lífið og velur hollari
mat. Ekki endilega minni mat, stundum
þó, en aðallega meiri næringu og minni
orku. Það em vissulega tengsl á milli
þess að foreldrar séu of feitir og bömin
þeirra líka. Við sjáum það. En það er
alls ekki þannig að öll feit börn eigi
feita foreldra eða öfugt. Vandamálið er
flóknara en svo. En öll fjölskyldan þarf
að tileinka sér nýjar lífsvenjur sem verða
til þess að bömin þyngist ekki meira.
Fyrir böm er það langbesta leiðin til að
grennast að hætta að þyngjast en halda
áfram að lengjast. Þannig vaxa þau inn
í nýjan líkamsvöxt. Þetta hafa börnin
umfram fullorðna sem eru hættir að
stækka nema á þverveginn. Við setjum
böm ekki í megrun. Við reynum að
breyta lífsstíl þeirra með því að styrkja
einstaklingana í eigin sjálfsmynd, kenna
þeim hollar matarvenjur og benda þeim
á hvar er hægt að breyta. Mikilvægasta
máltíð dagsins er morgunverðurinn
eins og læknar hafa hamrað á ámm og
áratugum saman. Það eru engar ýkjur.
Góður og hollur morgunverður getur
algerlega breytt lífsstíl bamanna og
reyndar fullorðinna líka. Það getur jafnað
blóðsykur og haft áhrif á seddustjómun
allan daginn. Hollur morgunverður er
fjölbreyttur. Til dæmis gott gróft brauð
með prótínríku áleggi, eins og osti,
eggi eða kjöti, mjólkurglas og fljótandi
lýsi í stað lýsisperla. Sætt morgunkorn
endist mjög stutt og veldur því að
barnið finnur fljótt til svengdar. Hlutverk
foreldranna er stórt í því að velja mat
handa bömunum, að minnsta kosti
framan af lífsleiðinni. Á leikskólunum
er boðið upp á morgunmat og ég hef
ákveðnar efasemdir um ágæti þess. Ekki
vegna þess að morgunmatur leikskólanna
sé slæmur, þvert á móti, en þetta
hefur þau áhrif á mörgum heimilum
J