Læknablaðið - 15.03.2013, Qupperneq 36

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Heilbrigðisminjasafn yrði
andlit heilbrigðiskerfisins
Anna Þorbjörg Þorgrímsdóttir hefur verið
safnstjóri Lækningaminjasafns íslands frá
árinu 2008 en sagði upp starfi sínu nýverið
og lýkur störfum í marslok. Þetta eru því
erilsamir dagar. Hún gaf sér þó tíma til
að ræða um safnið við Læknablaðið eina
síðdegisstund. Skrifstofa hennar er í Bygg-
görðum 7 og þar er geymsla safnsins full
af safngripum.
„Gripirnir hér eru hluti af sögu heil-
brigðisstéttanna og heilbrigðiskerfisins
á íslandi. Innan um eru gersemar sem
vakna til lífsins þegar fólkið sem þekkir
notkun þeirra segir okkur frá því til hvers
og hvernig þær voru notaðar. Án þeirrar
þekkingar er ekki hægt að segja nema
hálfa söguna og því er dýrmætt að fá upp-
lýsingar um varðveislusögu lækninga og
hjúkrunar. Læknar, hjúkrunarfræðingar,
tannlæknar og fleiri hafa fært okkur
marga gripi sem bæst hafa við uppruna-
legt safn Jóns Steffensen. Af sumu eigum
við nóg og þurfum að grisja. Við höfum
ekkert við margar eins tangir að gera, en
þær geta nýst til margra annarra hluta,
verið þáttur í kennslu og kennslusafni,
lánaðar til leikstarfsemi og kvikmynda og
þannig mætti lengi telja. Aðrir munir sem
okkur áskotnast eru þeir fyrstu, jafnvel
einu sinnar tegundar. Það er ekki sjálfgefið
að fólk viti til hvers þessir hlutir eru not-
aðir, þess vegna þarf að safna þekkingu á
notkun þeirra. Ég veit að margir læknar
eru meðvitaðir um sína ábyrgð við að
varðveita söguna og láta sér mjög annt um
málaflokkinn. Þar má nefna Félag áhuga-
manna um sögu læknisfræðinnar með
Óttar Guðmundsson í fararbroddi. Hjúkr-
unarfræðingar hafa líka komið með mjög
öflugum hætti að uppbyggingu safnsins.
Þegar ég kom að safninu var sátt meðal
íbúanna um verndun svæðisins í kringum
Nesstofu. Bærinn ákvað að byggja fallega
umgerð um náttúru, sögu og menningu
og voru Nesstofa, Lyfjafræðisafnið og forn-
leifarnar á svæðinu kjölfestan. Liður í þeirri
sátt, og kannski punkturinn yfir i-ið, var
uppbygging Lækningaminjasafns í Nesi og
árið 2010 var Urtagarðurinn opnaður sem
hluti af þessu. í Nesstofu kemur saman
saga lækninga og saga Seltjarnarness. Hér
hefur löngum verið fjölmenn byggð, fólk
leitaði þangað sem fiskurinn var og sjórinn
nálægur. Það er engin tilviljun að land-
læknir settist hér að, hér var fólkið.
Núna stöndum við á ákveðnum
tímamótum. Ákvörðun Seltjarnarnes-
bæjar liggur fyrir og hægt er að sjá málið
þróast á ýmsa vegu. Áður hafði staðið til
að árið 2013 yrði notað til að finna nýjan
flöt á rekstrinum og ég býst við að heil-
brigðisminjasafn í víðari skilningi hefði
verið ein af álitlegustu hugmyndunum í
þeirri umræðu. Starf Lækningaminjasafns
íslands hefur byggst á þeim skilningi að í
sögu lækninga kæmi saman saga vísinda
og tækni og almenn saga þjóðarinnar,
bæði holdsveiki og hasspípa tengjast sögu
heilbrigðis. Þetta er ekki saga einnar starfs-
stéttar heldur saga heillar þjóðar. Mitt mat
er því að best væri að byggja upp öflugt
heilbrigðisminjasafn og fá fleiri fagfélög,
fyrirtæki og stofnanir í heilbrigðiskerfinu
til að hafa samvinnu um reksturinn.
Safn af þessu tagi þyrfti eins og Lækn-
ingaminjasafn Islands að vera hugsað á
landsvísu þótt það væri staðsett á Sel-
tjarnarnesi. Það útheimtir samvinnu, bæði
milli landshluta, fagstétta og stofnana.
Margir eru nú að safna munum, ekki
aðeins á vegum Lækningaminjasafnsins.
Fagstéttirnar þekkja sögu þessara muna
en það er safnafólksins að kynna þá. Þetta
er menningarpólitískt séð mjög merkilegt
verkefni. Safn af þessu tagi þarf ekki sjálft
að varðveita alla þá muni og þekkingu
sem fyrir hendi er, en þyrfti hins vegar
eins og Lækningaminjasafnið að vera
ábyrgðarsafn fyrir heilbrigðisminjar. Síðan
væri hægt að setja upp sýningar þar sem
sagan hefur gerst, til dæmis er upplagt að
sögu frönsku sjómannanna á Fáskrúðsfirði
yrðu gerð skil þar, á Akureyri er merkileg
spítalasaga og þannig mætti lengi telja.
Með því að hafa ábyrgðarsafn um heil-
brigðisminjar í landinu væri hægt að safna
og sýna slíkar minjar með markvissum
hætti. Það er alltaf jafnvægislist að kunna
að varðveita, kunna að henda því safna-
maður þarf alltaf að vera vakandi fyrir því
að henda ekki dýrgripum sem kunna að
virðast fánýtir í augum einhverra. Þetta
Amm Þorbjörg þegar tekin varfyrsta skófluslunga aö
safninu áriö 2008.
á jafnt við um gamla muni sem aðeins
fáeinir vita til hvers voru notaðir og það
nýjasta sem hefur áhrif á sögu heilbrigðis
á íslandi. Okkur vantar til dæmis enn ein-
tak af PlP-brjóstunum og við eigum ekki
svefnmælitæki frá Flögu/Nexmedical.
Hvort tveggja er hluti af okkar heilbrigðis-
sögu og ætti að varðveita á safni. Við vit-
um ekki nákvæmlega hvað er saga fram-
tíðarinnar, en þurfum að vera viðbúin að
geta gert henni skil, eins og Jón Steffensen
gerði með söfnun sinni. Margt sem áður
þótti ekki í frásögur færandi er varðar
heilbrigði landsmanna er fyrir löngu orðið
viðurkennt, fætur frá Össuri, ljósmyndir,
saga einstakra sjúklinga, skólar á sjúkra-
stofnunum.
Ég sé safn af þessu tagi sem andlit
heilbrigðiskerfisins og því þarf það að
vera hafið yfir alla gagnrýni í faglegum
vinnubrögðum, þótt fjársterk fyrirtæki
og öflugar stofnanir ættu aðild að því og
hefðu hag af því að það liti dagsins ljós og
myndu styrkja uppbyggingu og rekstur
þess. Það er í þessu samhengi sem ég sé
aðkomu Læknafélaganna. Fulltrúar LÍ í
stjórn Lækningaminjasafnsins hafa stutt
safnið á mjög faglegan hátt og með breiða
sýn á sögu lækninga og hlutverk safnins,
bæði á Iandsvísu og í nærsamfélaginu á
Seltjarnarnesi.
Svona vil ég horfa fram á veginn núna
þegar ég er að láta af störfum. Ég á þá
draumsýn að þegar haldið verður upp á
150 ára afmæli Heilbrigðisminjasafnsins,
rétt eins og við höldum nú upp á 150 ára
afmæli Þjóðminjasafnsins, þyki þessi kafli
sem er skrifaður nú, ekki einu sinni hluti
af sögu safnsins."
148 LÆKNAblaðið 2013/99