Frjáls verslun - 01.04.2010, Blaðsíða 50

50 F R J Á L S V E R S L U N • 4 . T B L . 2 0 1 0
Þótt ekki sé minnst einu orði á Baugsmálið í skýrslu Rann­sóknarnefndar Alþingis er erfitt að horfa framhjá áhrifum þess á um ræðu um efnahags­ og stjórnmál allan síðasta áratug. Sömuleiðis bendir margt til þess að niður staða málsins fyrir dómstólum hafi orðið til þess að ýta undir
það framferði í við skipta lífinu sem rannsóknarskýrslan rekur svo
skil merkilega. Þá er ógetið áhrifa Baugs málsins á fjölmiðla landsins
en færa má fyrir því gild rök að það hafi orðið til þess að þeir
lömuðust smám saman og urðu þar með ófærir um
að gegna hlutverki sínu á veigamiklum sviðum.
Baugsmálið sýndi glöggt þau átök sem áttu
sér stað og þá valdatilfærslu sem var að eiga sér
stað á Íslandi um síðustu aldamót. Áhrifamáttur
stjórnmálamanna var að þverra og inn í valdarúmið
sigldu menn í viðskiptalífinu sem smám saman
buðu hinu pólitíska afli birginn. Það gerðu þeir
með margvíslegum úrræðum en höfðu þó helst
orð Machiavellis að leiðarljósi með því að deila
og drottna. Um leið og efnt var til deilu á einum
vettvangi var reynt að efla til samstarfs við aðra út frá
þeim sannindum að asni klyfjaður gulli kemst yfir
alla borgarmúra. Smám saman urðu upphæðir þær sem lagðar voru
í kosningasjóði stjórnmálamanna og ­flokka að afstæðum stærðum,
rétt eins og hjá þeim sem hefur unnið í lottóinu.
Að sjálfsögðu urðu þessi átök mest áberandi í Baugs málinu
þar sem um svifamikil viðskiptajöfur komst í kast við lögin. Nú
má spyrja sig að því hvort valdajafnvægið hafi ekki raskast svo
alvarlega að lögregla og dómsmálayfirvöld hafi þá þegar verið á
mörkum þess að missa kraft til að takast á við viðskiptajöfrana. Var
staðan hugsanlega orðin þannig að saksóknari og rannsóknarlögregla
lögðu ekki í auðmennina nema fá póli tískan stuðning? Er
hugsanlegt að rannsóknaryfirvöld hafi talið sér nauðugan einn kost
að kanna landið áður en ráðist var inn í höfuðstöðvar Baugs? – Og
var ekki útilokað að ráðist yrði í rannsókn á öðrum viðskiptajöfrum
meðan á Baugsmálinu stóð?
Slíkar hugleiðingar eru ekki óeðlilegar því að við sjáum í dag
hve miklu máli andrúmsloftið í þjóðfélaginu skiptir. Nú hefur
verið ákveðið að verja fimm þúsund milljónum króna til að sækja
bankamennina til saka. Hvernig nákvæmlega sú tala er fundin
er erfitt að segja og óvíst að öll fjárhæðin verði notuð. Það eitt er
víst að nú ætla stjórnvöld að hlaða byssur ákæruvaldsins, nokkuð
sem þau treystu sér ekki til að gera í Baugsmálinu þegar örfáum
mönnum var ætlað að takast á við við skipta veldið. Og þótt talan
fimm þúsund milljónir króna sé vissulega há er hún þó aðeins
helmingi hærri en það sem Jón Ásgeir Jóhannesson viðurkenndi
að hafa kostað til við vörnina á sínum tíma. Vel á þriðja milljarð
króna kostaði barátta viðskiptaveldisins en kostnaður ákæruvaldsins
var innan við 100 milljónir króna og létu þó nokkrir þingmenn
stjórnarandstöðunnar hafa sig út í að býsnast yfir þessum tölum.
Dóms málaráðherrann og yfirmenn ákæru valdsins voru hrópaðir
niður við öll tækifæri og gerðir eins tortryggilegir og unnt var.
Eru allir búnir að gleyma því? Þrátt fyrir að við viljum trúa því
að réttlætisgyðjan sé blind virtist fjárhagslegur styrkur skipta öllu
máli þegar sérstakur saksóknari í Baugsmálinu tókst nánast einn á
við viðskiptaveldi sem hafði ótrúlegt aðgengi að fjár magni eins og
komið hefur í ljós síðar.
Í dag hefur myndin skýrst og ný gögn koma fram á hverjum
degi. Er nema von að við, sem fylgdumst með Baugsmálinu og
kvörtuðum ekki yfir því að það væri langt og leiðinlegt, séum enn
að undra okkur á niðurstöðu dómstóla. Hvernig
vörninni tókst að tvinna saman málflutning innan
og utan réttarsala verður að teljast snilldarlegt
áróðursbragð. Allt voru þetta pólitískar ofsóknir og
enn örlar á því að aðalhetjan reyni að spila því út en
nú er kórinn þagnaður. Það er enginn Hall grímur að
spinna lopann. Smám saman tókst að telja stórum
hópi landsmanna trú um að þetta væru pólitísk
átök sem hefðu í raun ekkert með brot á lögum að
gera. Ákærunum var hvað eftir annað hent út úr
dómsalnum og héraðsdómur taldi sig ekki yfir það
hafinn að breyta eigin réttarhöldum í farsa á köflum.
Að lokum kom sú niðurstaða Hæstaréttar að hér
hefði aðeins verið um viðskipti að ræða. Jú, sakfellt var í nokkrum
málum og dómar skilorðsbundnir. Lengi vel virtist viðskiptajöfurinn
ætla að halda sínu striki og sitja í stjórnum fyrirtækja eins og ekkert
hefði ískorist. En þetta mál hafði aðrar og alvarlegri afleiðingar en
felast í niður stöðunni sjálfri. Ef tímalína atburða er skoðuð eftir
á sést að smám saman fóru viðskiptajöfrar landsins að trúa því að
þeir væru hafnir yfir lög og gætu keypt sig út úr vandanum ef á
bjátaði. Fremstur fór höfuðpaurinn í Baugsmálinu sem virðist hafa
safnað utan um sig hirð manna sem efndu til stórkostlegustu skulda
Íslandssögunnar. Öllum var kippt upp í bátinn sem virtust færir um
að róa og gilti þá einu hvort þeir voru í viðskiptum, stjórnmálum
eða fjölmiðlum. Laun og styrkir urðu bara tölur á blaði sem ekki
virtust í neinum tengslum við veruleikann. Allt var falt á Íslandi,
líka réttlætið. Það kom okkur í koll að lokum.
Sigurður Már Jónsson blaðamaður skrifar hér um
Baugsmálið og hvort niðurstaða þess fyrir dóm-
stól um hafi ýtt undir framferði í við skiptalífinu sem
rann sóknarskýrslan rekur svo skilmerkilega.
VARÐAÐI BAUGSMÁLIÐ
HRUNIÐ?
Sigurður Már Jónsson
blaðamaður
TEXTI: SIGURÐUR MÁR JÓNSSON
MYNDIR: GEIR ÓLAFSSON
SIGURÐUR MÁR JÓNSSON