Frjáls verslun - 01.04.2010, Síða 27

F R J Á L S V E R S L U N • 4 . T B L . 2 0 1 0 27
Fyrirtæki eru flokkuð sem lífvænleg og rekstrarhæf á þeim for­
sendum að þau hafi jákvætt sjóðsstreymi, sem er forsenda fyrir að
hægt sé að greiða af skuldum, og að greiðslubyrði lána sé löguð að
greiðsluþoli skv. sjóðsstreymi. Sem aftur er forsenda fyrir mati á
heildarskuldastöðu eftir endurskipulagningu.
Loks er lagt mat á það hvort endurskipuleggja þurfi starfsemi fyrir ­
tækjanna, t.d. með samruna, svo hægt sé að ná upp aukinni framl eiðni
í atvinnugreininni. Einnig er unnið út frá því að rekstrar áætl anir
styðji áframhaldandi rekstur og að traust ríki milli fyrirtækis og
banka um samvinnu og upplýsingagjöf.
Brýnt er að tryggja gegnsæi í ákvörðunartöku bankanna og hlut ­
læga fyrirgreiðslu. Hún byggist á því að fyllsta samræmis sé gætt í úr ­
lausn um fyrirtækja en það verður best gert með því að allar ákvarð anir
fari í gegnum þekkt ferli og þær séu rökstuddar. Hér gegna hinir
nýskipuðu umboðsmenn viðskiptavina í bönkunum veiga miklu
hlutverki, en þeir eiga að gæta þess að bankarnir mis muni ekki
viðskiptavinum með óeðlilegum hætti.
Hlutverk núverandi eigenda sem stjórnenda?
Til þess að atvinnulífið nái sér fljótt aftur er nauðsynlegt að meta
hverjir séu hæfastir og njóta mests trausts til að stjórna fyrirtækjum
í skuldavanda. Háværar kröfur eru um nauðsyn þess að skipta um
eignarhald margra fyrirtækja við fjárhagslega endurskipulagningu
þeirra. Það er eðlilegur gangur markaðarins að þegar fyrirtæki fara
í þrot þá glati eigendur hlutafé sínu og hverfi frá rekstrinum. En á
þetta líka við í fjárhagslegri endurskipulagningu?
Fyrir liggur að forsendubrestur varð í umhverfi allra fyrirtækja
með erlend lán við kerfishrun bankanna og fall gjaldmiðilsins.
Eigendur og stjórnendur fengu ekki við neitt ráðið þegar umhverfið
féll saman og forsendur brustu á einni nóttu. Þess vegna er eðlilegt
að bankar skoði vel hver sé þáttur núverandi eigenda í þeim
ógöngum sem fyrirtækin hafa ratað í.
Þegar haft er í huga að eigendur fyrirtækja eiga mestan þátt í ný ­
sköpun og þróun fyrirtækja sinna og þeirri verðmætaaukningu, sem
þar hefur myndast, hlýtur sú spurning að vakna hvort óeðlilegt og
ósiðlegt sé að þeir komi áfram að rekstrinum. Ýmsir telja að svo sé.
En gleymum því ekki að eigendahagsmunir eru mjög sterkt afl sem
drífur starfsemina áfram.
Margir hafa augljóslega rekið fyrirtækin í mörg ár og byggt þau
upp af alúð þótt þau séu í vanda vegna forsendubrests. Auðvitað
spyrja margir sig að því líka hvort setja eigi eigendur allra fyrirtækja,
sem glíma við greiðsluerfiðleika vegna bankahrunsins, í sama flokk.
Þetta er erfitt viðfangsefni og ef til vill þarf að meta hvert fyrirtæki og
tilvik fyrir sig – en það breytir því ekki að gæta þarf fyllsta samræmis
þegar kemur að úrlausnum fyrirtækja.
Margir hafa þau sjónarmið, bæði innan og utan stjórnkerfis og
bankanna, að telja sjálfa sig þess umkomna að koma að eignarhaldi
fyrirtækja, stjórnun þeirra og rekstri, eingöngu út frá kröfunni um
að núverandi eigendur skuli í öllum tilfellum hverfa á brott, þó svo
að þeir hafi ekkert til saka unnið annað en að hafa átt fyrirtæki sem
tóku erlend lán og stýrt þeim þegar forsendurbrestur varð við hrun
bankanna og fall krónunnar.
Skuldavandinn getur augljóslega átt sér aðrar skýringar en að
viðkomandi eigendur hafi verið óreiðumenn. Vandinn er vissulega
skuldavandi, en hann þarf ekki endilega að vera rekstrarvandi.
Ekki má horfa fram hjá því að eigendur og stjórnendur fyrirtækja í
skuldavanda eru oft með yfirgripsmikla þekkingu og geta við skipta­
vild og rekstrarhæfi fyrirtækjanna verið byggð á þeim.
Ég tel að best sé að að stefna að endurskipulagningu fyrirtækja án
þess að bankarnir taki þau yfir. En þegar bankarnir hafa neyðst til að
koma að eignarhaldinu ætti stefna þeirra að vera að selja fyrirtækin
eins fljótt og auðið er í opnu og gegnsæju söluferli.
Bankarnir telja sig verða að yfirtaka og reka fyrirtæki í skulda­
vanda tímabundið til að hámarka verðmæti þeirra. En bankar mega
ekki leggja þessum fyrirtækjum lið í svo miklum mæli að það raski
samkeppni, t.d. með mikilli markaðssókn eða verðlagningu sem
eykur markaðshlutdeild þeirra. Það hlýtur að teljast óréttlátt – jafnvel
þótt rökin séu að auka verðmætið svo auðveldara verði að selja
fyrirtækin síðar.
Bankarnir hafa tekið yfir rekstur fjölmargra fyrirtækja í ólíkum
atvinnugreinum í meira mæli en nokkru sinni áður hefur þekkst.
Þeir segja sjálfir að þeir hafi fengið fyrirtækin í fangið, illu heilli,
fremur en að þeir hafi sóst eftir að eignast þau. Rök þeirra eru að þeir
séu að bjarga verðmætum. Vissulega hafa bankar áður átt fyrirtæki
tímabundið til að gæta hagsmuna sinna og ekkert svosem við það að
athuga. En á meðan fyrirtækjum er haldið gangandi af bönkunum
í samkeppni við þá sem reyna að standa sig verður að gæta þess að
samkeppnin skerðist ekki.
Ýmsar hættur eru fyrir hendi þegar bankarnir eru orðnir beinir
þátttakendur í einstökum atvinnugreinum og oft helsti keppinautur
viðskiptavina sinna. Helsta hættan er auðvitað sú að þessi fyrirtæki
nái markaðsráðandi stöðu, ekki síst í ljósi þess að aðgangur þeirra að
fjármagni er betri. Ef skuldir eru síðan felldar niður við sölu skekkist
staða keppinautanna, sem njóta ekki skuldalækkana, enn frekar.
Bent hefur verið á að yfirtekin fyrirtæki í höndum bankanna geti
bæði stundað undirboð og bankarnir beint viðskiptum þessara fyrir­
tækja til annarra fyrirtækja í eigu bankanna. Samkeppniseftirlitið
hefur einmitt varað við þessu. Hér má vísa til bílamarkaðarins, en þar
telja keppinautar, sem eru lífvænlegir og í einkaeigu, að bankarnir,
sem hafa tögl og hagldir á markaðnum, hafi raskað samkeppni með
inngripum sínum og ákvörðunum.
Samkeppni flýtir fyrir efnahagsbata
Við fjárhagslega endurskipulagningu fyrirtækja er mikilvægt að
hagsmunir neytenda og samfélagsins af virkri samkeppni séu hafðir
að leiðarljósi umfram sérhagsmuni tiltekinna fyrirtækja. Virk sam­
keppni flýtir fyrir efnahagsbatanum.
Þess vegna er mikilvægt að þátttaka bankanna á samkeppnis mörk­
uðum – í gegnum eign sína á fyrirtækjum – sé undir sérstakri smásjá
Samkeppniseftirlitsins. Það verður t.d. að vera tryggt að bankar eigi
og stjórni ekki fyrirtækjum lengur en þurfa þykir.
Bankakerfið verður að grípa fljótt til aðgerða til að endurreisa atvinnu­
lífið svo lágmarka megi skaðann. Í atvinnulífinu finnst öllum þessi endur­
skipulagning taka of langan tíma og að bankarnir tregðist um of við að
veita viðskiptalífinu fyrirgreiðslu – sem og að vextir séu lækkaðir.
Fjárhagsleg endurskipulagning fyrirtækja verður hins vegar aldrei
nema með samspili fjármála­ og viðskiptalífsins – þar sem staðið er
saman og stefnt að sama markmiði.
JÓN SNORRI SNORRASON