Læknablaðið - 01.01.2014, Blaðsíða 22

22 LÆKNAblaðið 2014/100
R a n n S Ó k n
geta fyrir veikindi og í veikindum væru heldur betri. Hlutfall inn-
lagðra á sjúkradeild var 45% á Íslandi en 60% í heildarhópnum.
Hins vegar fóru fleiri í endurhæfingu á Íslandi, eða 19% miðað við
6% í heildarhópnum.
Umræða
Þetta er stærsta alþjóðlega rannsókn sem birt hefur verið um þetta
efni og gefur heildarmynd af eldra fólki sem sækir þjónustu á
bráðadeildir sjúkrahúsa og hvernig því farnast. Niðurstöðurnar
sýna að meirihluti þessa hóps er hrumur og háður öðrum. Undir-
liggjandi veikindi eru algeng og endurkomur nokkuð algengar
á bráðadeild en ekki var spurt um nýlegar komur á heilsugæslu
eða til annarra lækna. Vitræn skerðing og takmarkanir á færni í
athöfnum daglegs lífs eru sérlega algengar. Í samræmi við rann-
sóknir á sjúkrahúsum var skerðing á líkamlegri færni tengd bráða-
veikindum, þannig að meirihluti rannsóknarþýðisins var háður
hjálp við komu á bráðadeild.27-29 Vitræn skerðing var einnig al-
gengari, með nýtilkominni breytingu á vitrænni getu hjá sumum,
sem gæti bent til óráðs. Þegar á heildina er litið virtist sem meira
en þrír fjórðu hlutar hópsins hafi að minnsta kosti eitt öldrunar-
heilkenni. Þetta mynstur sést hjá öllum vestrænum þjóðum.
Nýtilkomið ADL-færnitap, sérstaklega hjá þeim sem búa einir,
er talsverður þröskuldur fyrir útskrift heim. Ef einstaklingur er
vitrænt skertur eða með skerta færni þegar lega á bráðasjúkra-
deild er fullnægjandi með hliðsjón af þeim sjúkdómi er leiddi til
bráðrar innlagnar, er þörf fyrir endurhæfingu í framhaldinu. Þar
sem þessi staða er algeng er mikilvægt að hafa greiðan aðgang
að heildrænu öldrunarmati og tilheyrandi greiningarvinnu ásamt
meðferð á bráðalegudeild og loks framhaldsendurhæfingu fyrir
þá sem greinast með endurhæfingarþarfir. Niðurstöðurnar sýna
að fylgni er með færniskerðingu sem sést á hækkandi skori á Int-
erRAI-mælitækisins og þörf á innlögn, sem sýnir að einfalt tæki
eins og InterRAI-mælitækið getur hjálpað við ákvarðanatöku á
bráðadeild.
Þessar niðurstöður og aðrar frá einstökum þjóðum benda til að
eldra fólk sem kemur á bráðadeild hafi mjög ólíkar þarfir saman-
borið við yngra og miðaldra fólk vegna færnitaps, sérstaklega með
tilliti til vitrænnar getu og tjáningar. Því þarf ítarlegri upplýsinga-
söfnun en ella og mikilvægt leita eftir upplýsingum hjá nánustu
ættingjum eða umönnunaraðilum. Auk þess er mikil hætta á van-
greiningum hjá þessum aldurshópi.3, 30 Fyrri veikindi og færnitap
eru líkleg til að breyta birtingarmynd bráðra sjúkdóma. Þá er
líklegra að gamalt fólk dvelji lengur á bráðadeild en yngra fólk.30
Rannsóknin hefur takmarkanir sem einkum réðust af því að
fjármögnun hennar var takmörkuð og því var ekki hægt að tryggja
að um tilviljunarúrtak væri að ræða. Vegna þessa einskorðaðist
rannsóknin við dag- og kvöldtíma á virkum dögum, en ekki nætur
eða helgar. Niðurstöður annarra rannsókna benda til þess að bjög-
un rannsóknarinnar ætti ekki að vera tiltakanleg vegna þessa.3
Ekki var heldur hægt að tryggja að þjálfaðir matsaðilar væru alltaf
tiltækir. Því var ekki hægt að taka alla einstaklinga sem komu í
röð á bráðadeild. Einnig duttu einstakar vaktir út vegna skorts á
þjálfuðum matsaðilum. Að þessu slepptu var rannsóknaráætlunin
samræmd til þess að tryggja samræmda gagnaöflun. Rannsóknin
skoðaði einkum færni og öldrunarheilkenni. Það hefði verið upp-
lýsandi að skrá sjúkdómsgreiningar einstaklinganna til hliðsjónar
við niðurstöður InterRai-matsins. Hins vegar eru greiningar á
bráðadeild oft bráðabirgðagreiningar og til að fá nákvæmar grein-
ingar þarf að fara í ítarlegri vinnu sem fjármögnun leyfði ekki.
Þrátt fyrir þessar takmarkanir gefur rannsóknin fjölþjóðlega inn-
sýn sem hingað til hefur ekki fengist.
Á meðan eldra fólk dvelur á bráðadeild myndast sérstakar þarf-
ir. Vitræn skerðing, þar með talið óráð, tengt takmarkaðri sjálfs-
bjargargetu og göngulagstruflunum, eru áhættuþættir fyrir byltur
og legusár. Ef dvöl á bráðadeild dregst á langinn, eins og þessi
rannsókn virðist benda til að hendi oft, þarf að efla hjúkrunar-
mönnun til eftirlits, legusáravarna, til að tryggja vökvainntöku
og til að aðstoða fólk á salerni. Líklega er þörf á ráðgjöf frá sér-
fræðingi með reynslu af öldrunarlækningum. Algengi öldrunar-
heilkenna er slíkt að mikil þörf er fyrir að starfsfólk á bráðadeild,
læknar, hjúkrunarfræðingar og aðrir starfsmenn, hafi sérstaka
þjálfun í greiningu og umönnun eldra fólks.
Algengt viðhorf á bráðadeild er að fyrst og fremst eigi að greina
og meðhöndla alvarlega sjúkdóma og slys en að öldrunarþjónusta
sé utan við það sem bráðadeild tilheyri. Ef þessum sjónarmiðum
er haldið á lofti verða sérstök sérhæfð öldrunarteymi og jafnvel
sérhæfðar öldrunarbráðadeildir réttlætanlegar. Mikilvægt er að
sérhæfing og tillegg til þjónustu við eldra fólk sé til staðar á bráða-
deild til að mæta bráðaþörfum eldra fólks eins og annarra. Slík
aðstaða þarf að taka mið af eiginleikum og eðli bráðasjúkdóma
eldra fólks og því hversu mikið færnitap er meðfylgjandi, hvort
öldrunarheilkenni eru til staðar, eðli þeirra, áhættu á frávikum og
löngum dvalartíma á bráðadeild.
Rannsóknin sýnir að færnitap og öldrunarheilkenni hrjá meiri-
hluta eldra fólks sem leitar á bráðadeild, óháð rannsóknarlandi,
skipulagi heilbrigðisþjónustu og menningu. Þessi staðreynd er
ákveðin vísbending um að vert sé að huga sérstaklega að verk-
ferlum og hönnun húsnæðis með tilliti til þarfa eldra fólks sem nú
leitar sífellt oftar á bráðadeildir vestrænna sjúkrahúsa.