Læknablaðið - 01.01.2014, Blaðsíða 41

LÆKNAblaðið 2014/100 41
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
sé á milli tungumálanna og hægt sé að
treysta því að íðorðið samsvari sér á milli
þeirra. Það er mikilvægt að átta sig á því
að íðorðaforðinn er ekki bundinn þjóð-
tungu nema að hálfu leyti, það er hvað
útlitið varðar. Fagmál læknisfræðinnar er
læknisfræðilegt, en ekki enskt, grískt eða
latneskt. Þegar íðorðaforði er fluttur af
einu tungumáli yfir á annað er reynt eins
og kostur er að skipta eingöngu um útlit
en innihald á helst að vera óbreytt. Stund-
um er sagt að íðorðasmíð felist að miklu
leyti í beinum, ef ekki hráum, þýðingum,
einkum úr ensku. Þessi gagnrýni er út í
hött því þetta á að vera svona að því gefnu
að erlenda heitið sé viðeigandi.“
- Hver var staða læknisfræðiheita á ís-
lensku á þessum tíma?
„Hún var frekar bág satt að segja.
Það voru til tvö orðasöfn Guðmundar
Hannessonar, Læknisfræðiheiti og Líffæra-
heiti. Það síðarnefnda hafði Jón Steffensen
endurskoðað og gefið út aftur. Svo var
til orðasafn úr líffræði og annað úr upp-
eldis- og sálarfræði en lítið umfram það.
Þetta var sem sé viðameira en ég gerði mér
grein fyrir í upphafi. Og íðorðasmíð er í
rauninni allt annars eðlis en orðasöfnun í
almenna orðabók.“
Magnús vísar hér til greinar sem hann
birti í Málfregnum (1992; 6: 2) þar sem hann
segir eftirfarandi: „Í íðorðastarfinu er
ákveðið hvert táknið á að vera og hvernig
á að nota það en í almennu orðabókar-
starfi þurfa menn að komast það því hver
táknin eru og hvernig þau eru notuð.“
Síðar í sömu grein segir Magnús: „Fagmál
eru alþjóðleg og tilheyra samfélögum sem
eru öðruvísi tilkomin en málsamfélög,
það er „samfélögum“ um starfsgrein eða
fræðigrein.“
Íðorð eru oft samsett úr tveimur eða
fleiri orðstofnum og þá kemur upp sú
krafa að merkinguna megi ráða af sam-
setningunni; að hið samsetta orð hafi
merkinguna fólgna í sér. „Helst viljum við
að orðin séu bæði stutt og auðskiljanleg
en það er ekki alltaf hægt og samsettu
orðin í íðorðafræðunum geta orðið bæði
löng og strembin. Samsett og afleidd orð
hafa oftast þann kost að orðhlutarnir vísa
í eitthvað sem við þekkjum. Stundum geta
þau þó verið falskir vinir og haft allt aðra
merkingu sem íðorð og þá er ekki hægt að
komast hjá því að læra orðin og læknis-
fræðilega merkingu þeirra. Þegar rætt er
um merkingu íðorða snýst umræðan ekki
um íðorðið sjálft, heldur þýðingu þeirrar
aðgreiningar sem gerð er í veruleikanum.
Formgerðin sem íðorðaforðinn birtir á því
að þjóna tæknilegum eða vísindalegum
markmiðum. Þekking og skilningur á
íðorðaforða krefst því alltaf þekkingar á
hlutunum.”
ICD-10 útgáfan er langviðamesta orða-
safn yfir sjúkdóma og heilbrigðisvanda-
mál sem gefið hefur verið út á íslensku til
þessa. Verkið unnu auk ritstjórans Magn-
úsar, Jóhann Heiðar Jóhannsson og Örn
Bjarnason. Útgáfan var þrekvirki á sínum
tíma og gerð samkvæmt samningi milli
heilbrigðis- og tryggingaráðuneytisins og
Orðabókarsjóðs læknafélaganna. Fram
að því var að sögn Magnúsar sneitt hjá
mjög sjaldgæfum sjúkdómum og læknis-
fræðilegum fyrirbærum í íðorðasafninu,
ekki var talin ástæða til að þýða eða finna
íslensk orð yfir slíkt en við útgáfu ICD-10
„Fagmál eru alþjóðleg og tilheyra samfélögum sem eru öðruvísi tilkomin en málsamfélög,“ segir Magnús Snædal málfræðingur sem ritstýrði Íðorðasafni lækna um árabil.