Læknablaðið - 01.01.2014, Blaðsíða 52

U M F J Ö l l U n O G G R E i n a R
52 LÆKNAblaðið 2014/100
Það þóttu tíðindi þegar Læknablaðið
íslenska komst á Medline. Hvað þýðir
það? Jú, að fræðigreinar er birtast
í Læknablaðinu eru skráðar og að-
gengilegar í stærsta læknisfræðilega
gagnabanka í veröldinni þar sem hægt er
að nálgast allar nýjustu upplýsingar um
læknisfræðilegar rannsóknir, svo framar-
lega sem birt hefur verið grein, ein eða
fleiri, í viðurkenndum tímaritum. Það
skiptir því máli fyrir útgáfuna ekki síður
en höfundinn/höfundana að tímaritið sé
á Medline.
Medline rekur upphaf sitt aftur til
ársins 1850 er landlæknir Bandaríkjanna
setti á stofn herlæknisfræðilegt bókasafn.
Fimmtán árum síðar var kornungur lækn-
ir, John Shaw Billings, skipaður yfirbóka-
vörður og undir hans stjórn óx bókasafnið
úr nokkrum þúsundum titla í að verða
stærsta læknisfræðilega bókasafn veraldar
með 116.000 titla árið 1895. Billings var afar
framsýnn maður og eitt af hans verkum
var að tryggja bókasafninu áskriftir að
læknisfræðilegum tímaritum þess tíma og
árið 1879 hófst árleg útgáfa yfirlitsskrár er
nefndist Index Medicus. Medline mætti í
rauninni lýsa sem hinni stafrænu útgáfu
Index Medicus. Árið 1956 var herbóka-
safninu breytt í Læknisfræðilegt Lands-
bókasafn (National Library of Medicine)
sem skilgreinir sjálft sig sem stærsta líf- og
læknisfræðilega bókasafn veraldar. Árið
1997 var stigið merkilegt skref í sögu safns-
ins er þáverandi forseti Bandaríkjanna, Bill
Clinton, ákvað að Medline skyldi verða
aðgengilegt án gjalds fyrir alla jarðarbúa,
og hefur það verið þannig síðan.
Gataspjöld og segulbönd
Medline hefur þróast í áranna rás og tölvu-
væðing þess hefur um margt verið í farar-
broddi á hverjum tíma þó eflaust þætti
tækni 8. áratugarins sein í svifum í dag.
Þá voru allar upplýsingar geymdar á gata-
spjöldum og segulböndum og afgreiðslu-
tími beiðna um afrit af greinum var að
jafnaði tvær vikur. Umsækjandinn þurfti
þá að vita nafn höfundar og titil greinar ef
niðurstaða átti að fást af leitinni. Í dag er
þessu öðruvísi farið og helstu ókostir leitar
að ef ekki er skilgreint nægilega nákvæm-
lega hverju leitað er eftir, er hætt við að
upp komi tugir þúsunda möguleika enda
gríðarlegur fjöldi greina sem leitarvélin
hefur aðgang að. Nú eru 5600 tímarit skráð
í Medline og nær leitarvélin í dag aftur til
ársins 1946 en stöðugt er verið að tölvutaka
eldri árganga læknisfræðilegra rita til að
auka sögulegt gagn af gagnbankanum.
Um 22 milljónir leitarorða eru í gagna-
bankanum og árlega bætast 800.000 við.
Magnið þarf þó ekki að valda verulegum
áhyggjum þar sem ýmis hjálpartæki eru
í boði á heimasíðu PubMed sem er hinn
opinberi aðgangur að Medline.
Strangar kröfur
Nefnd sérfræðinga metur hvert tímarit
sem talið er eiga erindi á Medline. Kröf-
urnar beinast fyrst og fremst að gæðum
þeirra vísindalegu vinnubragða sem liggja
að baki þeim greinum sem tímaritið birtir.
Hver grein er síðan skráð af sérfræðingum
Medline undir ýmsum leitarorðum er
nefnast MeSH (Medical Subject Headings).
Leitarorðin falla undir kerfi sem í grunn-
inn er enn óbreytt frá því höfundur þess,
John Billings, hóf útgáfu Index Medicus.
Hann var sannarlega framsýnn náungi.
Aðalskráning greina í Medline tekur
til viðeigandi leitarorða eins og til dæmis
sjúkdóma, einkenna, líkamlegra hugtaka
og lyfja. Hverri aðalskráningu fylgir síðan
fjöldi undirskráninga, svo þegar leitað er
má bæta við undirleitarorði með skástriki
til að þrengja leitina. Einfalt dæmi er að ef
slegið er inn leitarorðið „influenza” birtast
33.000 svör en þegar slegið er inn „influ-
enza/heat“ fækkar þeim í 12.000. Öllum
greinum frá 1975 fylgir útdráttur á ensku
hafi hann á annað borð fylgt greininni frá
upphafi. Hægt er að leita eftir orðum úr
texta þó hætt sé við að niðurstöður geti
orðið ansi margar í fyrstu umferð en þá er
um að gera að þrengja leitina frekar.
Einfalt að leita
Þegar leitað er á Medline er einfaldast að
byrja á því að gúggla Medline og velja
Home-PubMed-NCBI. Þá opnast heimasíða
PubMed með leitargluggann efst á síðunni.
Ef vitað er nákvæmlega hverju leita skal
eftir, er ekki eftir neinu að bíða og/eða
skrifa viðeigandi leitarorð í gluggann
og senda vélina í leit innan um allar
milljónirnar af möguleikum. Sá sprettur
tekur að jafnaði innan við 10 sekúndur. Ef
hins vegar leitandinn er ekki viss hverju
leitað skal eftir eða hefur svolítinn tíma
aflögu til að kynna sér möguleika PubMed
og Medline er rakið að velja úr listanum
lengst til vinstri PubMed quick Guide eða
PubMed Tutorials og kynna sér hversu fjöl-
breyttir möguleikar til upplýsinga gefast í
gegnum þessa síðu.
PubMed og Medline eru eflaust gagn-
legust þeim sem stunda vísindalegar rann-
sóknir og vilja kynna sér nýjustu niður-
stöður á tilteknu sviði. Upplýsingarnar
takmarkast þó engan veginn við það og
gríðarlegt magn upplýsinga um nánast
allt er snýr að heilbrigðismálum er að
finna í iðrum Medline. Kjarni málsins er
einfaldlega sá að stærsta læknisfræðilega
bókasafn heimsins er aðgengilegt ókeypis
með einum músarsmelli hvaðan sem er úr
veröldinni. Klikk.
Slóðin á Medline er ncbi.nlm.nih.gov/pubmed en
einfaldast er í upphafi að gúggla Medline og velja Home-
PubMed-NCBI. Þá opnast þessi síða sem veitir aðgang
að stærsta gagnabanka veraldar í læknisfræði.
Ótæmandi uppspretta
Gagnabankinn Medline og leitarvélin PubMed
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
Þessi samantekt er byggð á þremur nýlegum greinum í sænska
læknablaðinu:
Theander S, Jensen J, Nilsson PM. Medline – en skatt-
kammare för läkare och forskare. Så skapades databasen
med över 20 miljoner medicinska referenser. Läkartidn-
ingen 2013; 110: 1878-9.
Theander S, Jensen J. Att söka i Medline – en kurs för
nybörjare. Läkartidningen 2013; 110: 1879-83.
Theander S, Jensen J, Nilsson PM. Medlines tillväxt
speglar utvecklingen av medicinskt vetande. Läkar-
tidningen 2013; 110: 1880-3.