Læknablaðið - 01.12.2014, Side 29

LÆKNAblaðið 2014/100 669
æðakölkunarskellu (mynd 3). Í fituríkum skellum er oft mikil
bólguvirkni og bandvefslagið milli fitukjarnans og æðaholsins er
oft á tíðum þunnt og veikburða. Skellur með þessa formgerð, það
er stóran fitukjarna, þunnt bandvefslag og mikinn fjölda bólgu-
frumna, eru veikbyggðar og hættir til að rofna.27 Við það komast
blóðflögur og storkusameindir blóðsins í snertingu við segahvetj-
andi sameindir eins og kollagen, og tissue factor.28,29 Í framhaldi
fer segamyndun af stað sem getur leitt til bráðrar þrengingar en í
versta falli til lokunar á æðinni.
Forvarnir hjarta- og æðasjúkdóma
Helstu áhættuþættir kransæðasjúkdóma eru vel þekktir og eru
þeir sýndir í töflu I. Fjöldi faraldsfræðilegra rannsókna hefur sýnt
að reykingar, hátt kólesteról í blóði, hár blóðþrýstingur, sykursýki,
ættarsaga og streita tengjast aukinni hættu á því að þróa með sér
kransæðasjúkdóm3 Verndandi þættir eru sömuleiðis ágætlega
skilgreindir, eins og hátt HDL-kólesteról og regluleg hreyfing, auk
heilsusamlegs og fjölbreytts mataræðis. Áhættuþættirnir eiga það
flestir sameiginlegt að tengjast náið þeim lífsstíl sem við temjum
okkur. Með lífsstílsbreytingum er því hægt að hafa jákvæð áhrif
á áhættuþættina og draga þannig úr líkum á því að fá kransæða-
sjúkdóm.30, 31
Forvörnum gegn hjarta- og æðasjúkdómum má í grófum drátt-
um skipta í tvenns konar inngrip: einstaklingsmiðuð og lýðgrund-
uð, en bestur árangur næst með því að beita báðum aðferðum.
Einstaklingsmiðaðar forvarnir
Einkennandi fyrir einstaklinga sem lifa lengi án þess að fá krans-
æðasjúkdóm er að þeir reykja ekki, hreyfa sig reglubundið í hverri
viku, borða ávexti eða grænmeti daglega (450 g eða meira), eru ekki
með sykursýki, hafa blóðþrýsting undir 140/90 mmHg og heildar-
kólesteról í blóði undir 5 mmól/l.32 Reykingar, hreyfing og neysla
ávaxta og grænmetis eru þættir sem við getum stjórnað meðvitað
og haft áhrif á. Sykursýki, blóðþrýstingur og kólesteról í blóði
eru hins vegar áhættuþættir sem ekki er eins auðvelt að stjórna
enda virðast erfðir og umhverfi koma þar mikið við sögu. Engu
að síður geta einstaklingar með þessa áhættuþætti haft jákvæð
áhrif á þá með skynsamlegu mataræði og hreyfingu. Einstak-
lingsmiðuð nálgun byggist á áhættumati (áhættuskimun) sem
er kerfisbundið mat á líkunum á því að einstaklingur þrói með
Mynd 2b. Einkjörnungar loða við æðaþelið og pota sér síðan inn í innlagið. Þar
sérhæfast þeir í átfrumur sem auk þess að taka upp oxað eða sykrað LDL framleiða
meðal annars bólguboðefni (cytokine), lífhvata eins og kollagenasa og elastasa og
hvarfgjarnar súrefnissameindir.
Mynd 2c. Myndin sýnir hversu flókið bólguferlið í æðakölkun er. Átfrumur og anga-
frumur (antigen presenting cells) virkja T-eitilfrumur. Flestar þeirra framleiða Th1-
boðefni eins og interferon-γ sem eru bólguhvatar, en einnig eru til staðar T-eitilfrumur
sem framleiða interleukin 10 og transforming growth factor β sem hemja bólgu og
vinna gegn æðakölkunarferlinu.
Y F i R l i T