Ægir - 01.09.2004, Blaðsíða 34

34
R A N N S Ó K N I R
Heildarmarkaður fyrir beitu á Ís-
landi er tæpur milljarður króna á
ári. Stór hluti þeirrar beitu sem
flutt er inn til landsins er smokk-
fiskur og sandsíli. Íslenski fisk-
veiðiflotinn notar u.þ.b. 450
milljón beitur og ef miðað er við
að meðalbeita vegi um 20 g þá
eru þetta um 10 þús. tonn af hrá-
efni sem flutt eru inn til beitu-
gerðar, fyrir utan mikinn afskurð
sem nýtist ekki. Það er augljóst
að ávinningurinn af því að nýta
úrgang sem til fellur í fisk- og
skelfiskvinnslu innanlands og
eins ódýra uppsjávarfiska í beitu í
stað þess að flytja inn dýra beitu
er augljós. Þess má einnig geta að
veiðar á smokkfiskinum Illus
Argentinus, sem aðallega hefur
verið veiddur við Falklandseyjar
hafa gengið mjög illa að undan-
förnu og hefur nánast orðið afla-
brestur á þessu ári. Þessi tegund
af smokkfiski er ein af vinsælustu
beitum til línuveiða á Íslandi og
er því ljóst að þörf er á nýjum
möguleikum fyrir beitu. Þá hefur
smokkfiskur og makríll verið
nýttur í auknum mæli til mann-
eldis á undanförnum árum. Þessi
samkeppni hefur leitt til hækk-
unar á verði beitu auk þess sem
ljóst er að ekki er æskilegt að
nota fisk í beitu sem nýtist til
manneldis. Það er því nauðsyn-
legt að rannsaka möguleika þess
að nýta annað hráefni fyrir beitu.
Rannsóknarverkefni um beitu
styrkt af ESB og Rannís
Verkefnið „Þróun á beitu til línu-
veiða“ er CRAFT-verkefni sem
styrkt var af Evrópusambandinu
og er nýlokið. Í CRAFT-verkefn-
um er lögð áhersla á að rann-
sóknastofnanir og háskólar að-
stoði meðalstór og lítil fyrirtæki
við ákveðna rannsóknar- og þró-
unarvinnu. Fyrirtækin eiga síðan
einkarétt á að nýta sér niðurstöð-
ur verkefnisins. Beituverkefnið
var samstarfsverkefni Íslendinga,
Spánverja og Portúgala en ís-
lensku aðilarnir voru Rannsókna-
stofnun fiskiðnaðarins og Veiðar-
færasalan Dímon ehf. í Reykja-
vík. Meginmarkmið verkefnisins
var að þróa beitu til línuveiða á
þorski og ýsu, sem byggðist á að
nýta bræðslufisk og afskurð og
úrgang sem til fellur í fisk- og
skelfiskvinnslu.
Skilyrði sem framleidd beita
þarf að hafa er að:
• gefa betri eða sambærilegan
árangur og hefðbundin beita
• vera samkeppnishæf í verði
• vera þægilegri og ódýrari í
notkun
• vera alltaf fáanleg
• vera hönnuð með tilliti til
vélvæðingar við beitningu
• vera náttúruvæn
• gefa möguleika á sérhæfðum
línuveiðum m.t.t. tegunda og
stærðar.
Samhliða Evrópuverkefninu
setti Rf ásamt Háskóla Íslands á
fót verkefnið „Aðdráttarafl
beitu“, sem fékk 2ja ára styrk frá
Rannsóknarsjóði Íslands (Rannís),
til að efla enn frekar þróunarvinn-
una. Rannís styrkurinn stuðlaði
að grunnrannsóknum varðandi
efnasamsetningu niðurbrotsefna
og frekari rannsóknum á ensím-
virkni sem hvatarmyndun niður-
brotsefna í beituhráefni. Ekki hef-
ur áður, svo vitað sé, verið skoðað
á þennan hátt eðli og orsakir út-
streymis niðurbrotsefna frá beitu.
Tækjabúnaður - ný beitutækni
Í verkefninu var þróuð ný aðferð
og sérstakur tækjabúnaður smíð-
aður til að framleiða beitu úr
frystu hráefni. Í framhaldi af þess-
ari þróunarvinnu var stofnað fyr-
irtækið Aðlöðun ehf. og beitu-
verksmiðja sett upp í gamla
Norðurtangahúsinu á Ísafirði.
Fyrirtækið er þegar búið að fá
einkaleyfi fyrir þessari tækni.
Framleiðslutæknin byggir á því
að raspa, móta og pakka frystu
hráefni við frystiaðstöðu þannig
að hráefnið og framleiðslan þiðnar
ekki fyrr en beitan er lögð í sjó.
Frosnar fiskblokkir af beituhrá-
efni eru raspaðar, fisksagið er síð-
an mótað (stansað) í þétta bita
(10-15 g) og pakkað í trefjaefnis-
poka. Allur vinnsluferillinn fer
fram í frystiskáp. Mótið sem beit-
an er steypt í myndar gat í miðj-
an beitukubbinn svo auðvelt er að
krækja í hana. Skilyrðið er að hrá-
efnið sé mjög ferskt þegar það er
fryst. Í þróunarferlinum kom í
ljós að við það að þíða upp hráefni
til beitugerðar, hakka það, hræra
og frysta aftur virtust ferskleika-
einkenni hráefnisins eyðileggjast.
Í fortilraun sem gerð var á Rf var
útbúin beita, annars vegar úr hrá-
efni sem var látið þiðna og hins
vegar úr frosnu hráefni sem notað
var beint í beituna. Niðurstöður
úr tilraunaveiðum á þorski sýndu
að tvífrysting og meðhöndlun á
hráefninu virtist hafa slæm áhrif á
virkni beitunnar. Þetta kemur
ekki á óvart þar sem þorskur lifir
á lifandi æti og laðast því mest að
útstreymi sem boðar ferskleika.
Rannsóknir á beitu - út-
streymi aðdráttarefna
Í bæði erlendum og innlendum
beiturannsóknum hefur áherslan
verið á þróun á tilbúnum beitum.
Það hefur verið vandamál við
línuveiðar að halda beitunni sam-
an þannig að hægt sé að krækja í
Aðdráttarafl beitu
Lengst til vinstri er
raspað frosið hráefni.
Í miðjunni er búið að
móta töflu úr fiskrasp-
inu og síðan er lokaút-
gáfa af pokabeitunni
þegar búið er að pakka
henni inn í trefjaefni.
Greinarhöfundar eru
sérfræðingar á rann-
sóknasviði Rann-
sóknastofnunar fisk-
iðnaðarins.
Soffía Vala Tryggva-
dóttir.
Rósa Jónsdóttir.
Guðrún Ólafsdóttir.