Ægir - 01.09.2004, Blaðsíða 41

41
F J Á R M Á L
40 milljarðar sem eru óskýrðir, en
miðað við reynslu undanfarna tvo
áratugi virðist sem hlutdeild lána
utan meginhluta lánakerfis af lán-
um sjávarútvegs sé um einn fjórði
til einn fimmti. Sá hluti ætti því
að vera á milli fjörutíu og fimm-
tíu milljarðar króna. Varfærin spá
hljóðar því upp á að einn fimmti
lána sjávarútvegs sé utan megin-
hluta lánakerfis.
Eins og fram kemur í þriðju
töflu yfir vaxtagreiðslur sjávarút-
vegs hefir greinin notið góðs af
lækkandi vöxtum, jafnt á inn-
lendum sem erlendum markaði.
Erlendir vextir eru nú lágir, hafa
verið það um nokkurt skeið. Talið
er þó að þeir gætu hækkað með
hjarnandi efnahagi og vaxandi
umsvifum Evrópuríkja ef ástæða
þykir til að hamla gegn aukinni
efnispurn, verði séð að tilhneig-
ingar til verðhækkana fari að
gæta þar sem verðbólgumarkmið
er stefna fjölmargra seðlabanka
frekar en gengismarkmið og
helsta stjórntæki þeirra er vaxta-
breytingar, en áhrifa þeirra gætir
þó oft ekki fyrr en að löngum
tíma liðnum.
Lækkun erlendra vaxta á hvað
mestan þátt í minnkandi vaxta-
byrði sjávarútvegs, en raunvextir
óverðtryggðra lána hafa þó einnig
lækkað mikið. Munar þar mestu
um minnkaðan yfirdrátt og hag-
stæðari samsetningu lánanna, þar
sem t.d. hlutur gengisbundinna
lána innlánsstofnana hefir aukist á
kostnað fjár með innlendum kjör-
um.
Athyglisverður er samanburður
vaxta útvegs, veiða og vinnslu
annar vegar eftir stofnunum, hins
vegar eftir því hvort um innlenda
eða erlenda vexti er að ræða.
Þriðji kosturinn sem fyrir hendi
er við samanburð vaxtanna er að
líta á og meta vextina út frá því
hvort um sé að ræða vexti sam-
kvæmt myntsamsetningu, þá er-
lenda raunvexti á erlend lán og
innlenda raunvexti á lán af inn-
lendum toga, eða að horft sé á alla
vexti sem innlenda vexti án tillits
til uppruna lánsfjár og að síðustu
að athuga meðalvexti yfir láns-
tíma. Mikill munur hefir verið á
innlendum og erlendum vöxtum
þeim innlendu í óhag. Hvort sá
munur muni hverfa við inngöngu
í ESB skal ósagt látið en miklu
munar í þessu sambandi hversu
vægi erlendu vaxtanna er miklu
meira en þeirra innlendu. Sem
fyrr eru raunvextir lána innláns-
stofnana hæstir en lánasjóða ríkis
lægstir, en vægi þeirra er nú orðið
harla lítið.
Þar eð gengi krónu hefir al-
mennt frekar haft tilhneigingu til
að falla en styrkjast gagnvart er-
lendum myntum, minnkar mun-
urinn verulega þegar allir vextir
eru reiknaðir til innlendra láns-
kjara, en í þeim tilvikum er krón-
an styrkist eykst hann. Við slíkar
aðstæður verða því innlend lán
afar óhagstæð miðað við erlend
eins og sýnt hefir sig undanfarin
tvö ár og einkum árið 2002 vegna
þess hversu mikið krónan styrkt-
ist það ár. Allt bendir til að ís-
lenska krónan verði sterk næstu
árin vegna stóriðjuframkvæmda á
Austurlandi. Að þeim tíma lokn-
um er búist við að miklar fram-
kvæmdir gætu orðið á suðvestur-
horni landsins vegna stækkunar
álvers ÍSALS og orkuöflunar til
þess. Í fljótu bragði verður því
ekki séð hvenær slakni á spennu í
efnahagslífinu.
Við útreikning meðalvaxta yfir
lánstíma miðað við innlend kjör
allra lána, jafnast þær sveiflur á
vöxtum út að nokkru leyti sem
stafa af breytingum gengis. Þar
sem óvíst er um vexti er fram líða
stundir er stuðst við vexti ársins
2003 við mat raunvaxta er fram
líða stundir, nema í þeim tilvik-
um sem þeir teljast óeðlilegir, er
þá miðað við ár sem vextir voru í
nokkru jafnvægi.
Erlent verðlag segir ekki allt
um raunvexti erlendra lána sjáv-
arútvegsins þar sem verð sjávaraf-
urða breytist oft á annan veg en
almennt markaðsverð vara erlend-
is.
Afurðaverð og tekjur gefa að
nokkru til kynna getu fyrirtækja í
sjávarútvegi til að standa við
skuldbindingar sínar, ekki síður
en skuldir og vextir þeirra. Lítt
stoðar að fyrirtæki fái lán til langs
tíma með hagstæðum vöxtum ef
verð og annar kostnaður er þess
valdandi að halli er á rekstri fyrir-
tækisins og hagnaður nægir ekki
fyrir afborgunum og vöxtum
lána.
Tafla 4 - Áætlaðar skuldir sjávarútvegs í júní árið 2004 í milljónum króna
Innlendar Erlendar Alls
Innlánsstofnanir:
Eigin útlán 14.212 124.019 138.231
Markaðsbréf 298 0 298
Innlánsstofnanir alls 14.510 124.019 138.529
Beinar erlendar lántökur 0 3.873 3.873
Fjárfestingarlánasjóðir: 2.554 3.109 5.663
Byggðastofnun 2.254 3.109 5.363
Aðrir 300 0 300
Fjárfestingarlánasjóðir alls 2.554 3.109 5.663
Lánasjóðir ríkis:
Þróunarsjóður 1.017 488 1.505
Lánasjóðir ríkis alls 1.017 488 1.505
Eignarleigur 40 790 830
Skuldir við meginhl. Lának. 18.121 132.279 150.400
Aðrar skuldir 40.000 40.000
Skuldir alls 58.121 132.279 190.400