Tímarit Máls og menningar - 01.03.1955, Blaðsíða 105

TÍU ÁRA KALT STRÍÐ
tölnð — á miðjn suniri 1945 — höfðu nýir
menn tekið við stjórnartaumunum, póli-
tískir fjandmenn Roosevelts, fnlltrúar hins
bandaríska hááuðvalds fengu færi á að
framkvæma skuggaleg áform sín. Meðan
Roosevelt lifði hafði hann með stuðningi
hinna frjálslyndari afla Bandaríkjanna get-
að haldið háauðvaldinu í nokkrum skefjum,
þótt hann yrði oftlega að veita því miklar
ívilnanir, en þegar hans naut ekki lengur
við, brustu öll bönd af hinu stríðsólma,
ágenga afturhaldi stórauðvaldsins, fulltrú-
ar þess skipuðu sér í allar mikilvægustu
valdastöður ríkisins og fengu sveigt það af
þeirri braut friðar og sáttfýsi, sem Roose-
velt hafði markað. Hinn látni forseti var
varla kólnaður á börunum, er Truman eft-
irmaður hans tók að skafa af spjöldum
sögunnar það letur, sem hinn mikli fyrir-
rennari hans hafði skráð. Truman hafði
ekki lengi setið að völdum, er svínfylking
afturhaldsins, skipuð mönnum úr flokki
demókrata og repúblikana, gekk albrynjuð
fram á vígvöllinn og hóf hríð gegn hinni
pólitísku konungshugsjón Roosevelts, að
Bandaríkin og Ráðstjórnarríkin mættu
lifa í sáttum, þrátt fyrir ólíkar aðstæður í
efnahagslegum og pólitfskum efnum.
Sú spuming kann að vakna hjá mörgum,
hvort nokkur kostur hafi verið á því, að
Bandaríkin og Ráðstjórnarríkin hefðu get-
að haft með sér friðsamlega sambúð að
stríðinu loknu? Var ekki kalda stríðið
„söguleg nauðsyn", óumflýjanlegt böl,
grundvallað á sögulegum andstæðum sósíal-
isma og auðvaldsskipulags? Slík spurning
er eðlileg og það er sjálfsagt að leitast við
að svara henni vafningalaust.
Ef litið er á efnahagslegar aðstæður
beggja þessara stórvelda, þá er auðsætt, að
þær eru með þeim hætti, er auðveldar þeim
mjög atvinnulega samvinnu. Á fyrstu árun-
um eftir styrjöldina var þetta sérstaklega
bert. Bandaríkin komu ramefld af fram-
leiðslumætti út úr stríðinu, iðnaður þeirra
nam 60% af allri iðnframleiðslu auðvalds-
heimsins. Ráðstjórnarríkin höfðu á hinn
bóginn tekið við hinum gömlu rússnesku
iðnaðarhéruðum í rústum, þúsundir þorpa
og borga höfðu verið jafnaðar við jörðu.
Þeim var lífsnauðsyn á að fá stórvirkar
vélar, eimreiðar, járnbrautarvagna, járn-
brautarteina, olíuvinnslutæki, o. s. frv. til
þess að rétta við stóriðju sína. Mesta iðju-
veldi veraldar átti kost á að fá meiri mark-
að fyrir iðjuvörur sínar en nokkurs staðar
annars staðar í heiminum. Því fór einnig
fjarri, að Ráðstjómarríkin ætluðust til að
þiggja gjafir af Bandaríkjunum. Þau huð-
ust til að greiða í hráefnum, er Bandaríkin
skorti, og voru fús til að haga hráefna-
vinnslu sinni í samræini við atvinnulegar
þarfir Bandaríkjanna. Til þess að svo mætti
verða var þeim'nauðsyn á að vélvæðast stór-
virkum tækjum. Á grundvelli slíkrar efna-
hagssamvinnu hefði verið unnt að tryggja
friðsamlega sambúð þessara stórvelda, svo
ólík sem þau eru í þjóðfélagslegum og
pólitískum efnum. Nauðsyn slíkrar sam-
vinnu var því meiri sem vitað var, að þessi
stórveldi tvö gátu ráðið því, hvort heims-
friður héldist eða kynt yrði undir nýju
heimsbáli. Það leikur því ekki á tveim
tungum, að hugsjón Roosevelts forseta og
nánustu samverkamanna hans sveif ekki í
lausu lofti, heldur stóð báðum fótum í
heimi raunveruleikans. En til þess að frið-
samleg sambúð mætti verða með Banda-
ríkjunum og Ráðstjórnarríkjunum, varð
hvort þessara stórvelda að viðurkenna til-
verurétt hins. Á Jaltaráðstefnunni í febrú-
armánuði 1945 höfðu stórveldin þrjú, Bret-
land, Bandaríkin og Ráðstjórnarríkin
bundið þessa viðurkenningu fastmælum og
jámbentum sáttmálum. Þar gengu vestur-
veldin að kröfum Ráðstjórnarríkjanna um
öryggi á vesturlandamærunum. En Roose-
velt var ekki fyrr lagztur á líkbörurnar en
95