Tímarit Máls og menningar - 01.08.1961, Blaðsíða 65

TVÖ RIT UM SJ ÁLFSTÆÐISBARÁTTU ÍSLENDINGA Á 19. ÖLD
um í erlendri sagnfræði. Menn eru
farnir að beina rannsóknum sínum að
nafnlausum múgnum og hafa komizt
að merkilegum niðurstöðum. A ís-
landi, landi fámennisins og ættvísinn-
ar, erum við svo vel settir, að við get-
um greint „múginn“ í einstaklinga og
jafnvel ættfært hann, en Lúðvík Krist-
jánsson hefur orðið einna fyrstur til
þess hér á landi að tengja hina yfir-
lætislausu tilveru alþýðunnar við
„þjóðarsöguna“, svo sem það orð er
venjulega skilið. Þess var sannarlega
mikil þörf að kanna hið félagslega
baksvið Jóns Sigurðssonar á Islandi,
rannsaka það lið, er hann studdist við
heima fyrir. Hann gat aldrei smækk-
að við þá rannsókn, hins vegar varð
hann skilj anlegri, og svo lífsverk
hans. Lúðvík Kristjánsson sá að
þarna var viðfangsefni, sem þurfti að
leysa, og framlag hans þar er allt hið
merkilegasta.
Saga íslands er í mörgum efnum
mjög sérstæð, ekki sízt á 19. öld. Sú
barátta er Jón Sigurðsson háði verð-
ur sögulega séð lögð að jöfnu við þá
þjóðfrelsisbaráttu, sem háð var í Dan-
mörku og víðar á meginlandi Evrópu
um sama leyti. Þessi barátta var póli-
tísk lífstjáning borgarastéttarinnar.
En á íslandi var engin innlend borg-
arastétt til. Þar voru bara til bændur
og konunglegir embættismenn. Hinir
skólagengnu íslenzku sveitapiltar í
Kaupmannahafnarháskóla drukku í
sig borgaralegar stjórnmálahugmynd-
ir í erlendu þjóðfélagi og urðu að
boða þær bændaþjóð, þar sem félags-
leg verkaskipting var tæplega til. En
þó má sjá þess merki, að á uppvaxtar-
og manndómsárum Jóns Sigurðsson-
ar er að komast nokkurt los á þetta ís-
lenzka bændaþjóðfélag, vísir að nýj-
um stéttum er að myndast, innlendir
kaupmenn rísa upp og hefja þilskipa-
útgerð, innlend verkamannastétt, sem
ekki telst til hjúa og ekki er undirorp-
in húsaga, er að vaxa úr grasi. Hvar
verður þessi breyting fyrst á íslandi?
1 Vestfirðingafjórðungi! Það er eng-
in tilviljun, að kaupmennirnir við
Breiðafjörð og á Vestfjörðum verða
svo ákafir fylgismenn Jóns Sigurðs-
sonar, að bændur og embættismenn
Vestfirðingafjórðungs fylkja sér um
merki hans. Á þessum slóðum má
merkja fyrstu lífshræringu borgara-
legs þjóðfélags á íslandi og því féll
hinn pólitíski boðskapur Jóns þar í
frjórri jarðveg en víða annars staðar.
Lúðvík Kristjánsson sér þetta sam-
hengi mjög Ijóslega og gerir skýra
grein fyrir því í niðurstöðukafla síð-
asta bindis Vestlendinga.
Saga Lúðvíks hefst vestur á Flatey
á Breiðafirði og þar hóf hann einnig
rannsóknir heimilda sinna, á kistu-
botni í bókasafni eyjarinnar varð
honum margt til fanga. En eins og
saga hans heldur síðan inn á þjóð-
braut íslands, eins varð hann um
framhaldið að leita heimilda á skjala-
söfnum landsins. Þetta mikla rit hvíl-
223