Tímarit Máls og menningar - 01.08.1961, Blaðsíða 68

TÍMAKIT MÁLS OG MENNINGAR
lýkur í raun og veru uin líkt leyti.
Báðir eru þeir stj órnmálamenn hinna
ráðgefandi þinga. En saga þeirra Jón-
anna er svo fast samanofin, að bók
Einars Laxness verður saga beggja.
Einari þykir vænt um báðar söguper-
sónur sínar, vill á hvorugan halla, en
það er ekki trútt um að hann verði
stundum í vandræðum að gera upp á
milli þeirra, þegar þeim lendir saman.
Og svo sem kunnugt er urðu um stund
pólitísk vinslit með þessum gömlu
samherjum, þótt þeir hafi skilið sáttir
að kalla. Það er forvitnilegt að bera
saman þessa tvo menn, sem telja má
langsýnasta allra, er við stjórnmál
fengust á íslandi á 19. öld. Þótt þeir
væru samrýmdir samherjar lengst af
að því er varðar meginatriði íslenzkra
þjóðréttinda, voru þeir samt furðu ó-
líkir, og Jón Guðmundsson gerði sér
ljósa grein fyrir þessu. Hann var hinn
styrkasti liðsmaður er Jón Sigurðs-
son fór fyrir sveitinni, en virðist hafa
skort pólitíska foringjahæfileika, eins
og Einar Laxness drepur réttilega á.
Svo sem sjá má af bréfum hans er
hann haldinn allmikilli minnimáttar-
kennd, treystir sér ekki til forustu á
þingi þegar nafni hans er ekki nærri.
En í hina röndina er hann sjálfstæður
í skoðunum, lætur Jón Sigurðsson
ekki kúga sig til skoðanaskipta, og fer
sínar eigin götur, en á erfitt með að
skipa um sig flokki. Það er mikið
mein, að allflest bréf Jóns Sigurðsson-
ar til nafna hans eru glötuð og hefur
þar týnzt merkileg heimild um sögu
19. aldar, en af hinum mörgu bréfum
Jóns Guðmundssonar má fá ljósa
mynd af samskiptum þeirra. Eftir
þeim heimildum rekur Einar Laxness
upphaf að ágreiningi þeirra áður en
hið bölvaða kláðamál kom til sögunn-
ar. Ég sakna þess þó mjög, að hann
skuli ekki minnast á eitt mál, sem
varð þeim að sundurþykkju: málið
um Ieyfi handa Frökkum til atvinnu-
reksturs á íslandi, það hefði þó verið
full ástæða til að rekja það mál nán-
ar, og Jón Guðmundsson vaxið af.
En ég sakna einnig margs annars í
þessari stóru bók. Hvers vegna gerir
höfundurinn aldrei sainanburðarlýs-
ingu á lífskjörum þeirra nafnanna,
Jóns Sigurðssonar, sem lifir alla stund
góðborgaralegu lífi í Kaupmanna-
höfn, í næði og fjarlægð til að íhuga
málin frá háum sjónarhóli, og Jóns
Guðmundssonar, sem elur allan sinn
aldur í Reykjavík, svo þokkaleg sem
hún var, í eilífum skæruhernaði við
„höfðingjana“ og stiftsyfirvöldin,
reynandi að blása lífsanda í „borg-
ara“ og tómthúsmenn þessarar höfuð-
staðarholu? Ég held að slíkur saman-
burður hefði bætt nokkru við reisn
Jóns Guðmundssonar. Hann berst við
fjárþrot hálfsmánaðarlega í hvert
skipti er hann verður að borga prent-
unarkostnaðinn fyrir Þjóðólf, sem
um mörg ár er málgagn Jóns Sigurðs-
sonar á íslandi, og Einar Laxness
hefði gjarnan mátt snupra forsetann
226