Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Blaðsíða 53

LIST OG KAPÍTALISMI
háð. „Þýzkur kveðskapur,“ skrifar
Friedrich Schlegel, sökkvir sér dýpra
og dýpra inní fortíðina og rætur hans
liggja í ævintýrum þar sem lindirhug-
myndaflugsins streyma enn ferskar úr
uppsprettunni; samtíð hins raunveru-
lega heims er þar í hæsta lagi fjallað
um í hlægilegum bröndurum ...“ Og
Novalis: „Það verður að rómantís-
era heiminn. Með því finnst aftur
hinn upprunalegi tilgangur . .. þegar
ég gef hinu almenna æðri merkingu,
því hversdagslega dularfulla ásýnd,
því þekkta gildi ókunnugleikans, hinu
tímanlega yfirbragð ódauðleikans, þá
er ég að rómantísera það ... það er
ekki annað en veikleiki líffæranna og
sjálfsvitund okkar sem vama því að
okkur finnist við vera í ævintýra-
heimi.“ Þessi „ævintýraheimur“ að
baki veruleikans er ótúlkanlegur með
tækni raunsæinnar og verður skynj-
aður með því einungis að slíta með-
vitundina úr sambandi, í draum-
kenndum hugartengslum; og því ber
Novalis fram hið nýja lögmál listar-
innar „Frásagnir án samhengis, en
með tengslum, eins og draumar, Ijóð
— einungis hljómfögur og full af fal-
legum orðum — en líka merkingar-
og samhengislaus — í mesta lagi ein-
staka skiljanleg hending — þau eiga
bara að vera brotabrot af hinum ólík-
ustu hlutum.“ Tilfinning þess að
vera staddur í brotnum heimi, í
heimi upplausnar, þessi flótti frá
veruleikanum til merkingar- og sam-
hengislausra tengsla — allt þetta, sein
rómantíkin varð fyrst til að boða,
hefur orðið að stefnuskrá listarinnar
í hinum síðkapítalíska heimi.
Þessi rómantísku mótmæli gegn
borgaraleg-kapítalíska þj óðfélaginu
og flóttinn frá því til fortíðarinnar,
þessi skuggahlið rómantíkurinnar á
líka sínar björtu hliðar í djúpstæðri
þrá hennar eftir einingu og samstarfi,
í háfleygri trú á möguleika mannsins
til að ráða örlögum sínum. „Félags-
skapur,“ eins og Novalis skrifar,
„plúralismi er okkar innsta eðli ...
örlögin, sem þjaka okkur, eru andleg
tregða okkar. Með því að víkka og
mennta athafnir okkar munum við
sjálfir verða að örlögunum . .. ef við
samræmdum gáfur okkar heiminum
yrðum við Guði líkir.“ Og sýnin rís:
„Dómsdagur — upphaf nýrra, mennt-
aðra, skáldlegra tíma.“
Að lokum hefur hin afturhverfa
uppreisn þýzku rómantíkurinnar leitt
marga höfunda rómantíska skólans út
í hjátrúarfulla kaþólsku og „kristilega
germanska“ afturhaldssemi. Fried-
rich Schlegel predikaði list „sannra,
kristilegra og fagurra tilfinninga" og
fordæmdi „falska töfra hinnar djöful-
óðu hrifningar, þetta hyldýpi, sem
gyðja Byrons dregst æ meir að.“
Byron dó í gríska frelsisstríðinu,
Stendhal studdi ítölsku frelsisbarátt-
una, Púskín hafði samúð með deka-
bristunum — á meðan ófáir þýzkir
rómantíkerar, sem orðnir voru ráð-
43