Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Síða 56

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Það er með þjóðkvæðið eins og al-
þýðuleikina að það hefur ekkert fast
„upprunalegt“ form en tekur sífelld-
um breytingum á leið sinni, auðgast
þessa stundina að frumlegum þáttum,
ellegar það er útflatt, afskræmt, gróft
eða sætlega útþynnt. Bela Bartók
gerði tilraun til að hreinsa ungverska
þjóðlagið af síðari tíma viðbótum,
færa það úr margskonar afskræmingu
til upprunalegrar myndar og færa
okkur það síðan með upprunalegum
krafti, ferskleika og fjöri. Svipaða
tilraun mætti gera með alla alþýðu-
list — en vitaskuld yrði að gæta
þess, að sjaldnast er hægt að full-
yrða, að þetta eða hitt sé „uppruna-
lega“ myndin, því að það liggur í
eðli alþýðulistar að skapa hin sund-
urleitustu afbrigði. Hinsvegar er ger-
legt — og í því liggur afrek Bar-
tóks — að hreinsa alþýðulistina af
öllum „billegheitum“, hráleika og til-
finningasemi, sem í hana hafa bland-
azt (þó þessir hlutir séu líka í hæsta
máta „alþýðlegir").
í þjóðkvæðinu fléttast ævaforn fé-
lagshyggja (sem lifir í brotabrotum
skipulags og erfða) samanvið þá and-
stöðu, sem „alþýðan“, bændur,
vinnumenn og stéttleysingjar eru
komnir í við ríkjandi stétt. Sem dæmi
um slíkan samruna hins arftekna,
fornra galdrahugmynda um blóðfórn
til kornandans við stéttabaráttu
bændanna gegn lénsherrunum langar
mig að tilfæra ljóð, sem James Ge-
orge Frazer birti í bók sinni: „The
Golden Bough“. Frazer útskýrir:
„Víða í Pommern er það til siðs (um
uppskerutímann) að stöðva ferða-
langa með því að setja kombindin í
veg fyrir hann. Sláttumennirnir slá
hring um hann og brýna sigðarnar
meðan verkstjórinn syngur:
Die Manner sind bereit,
die Sensen sind gebogen,
das Kom ist gross und klein,
der Herr muss gemalit werden.1
Svo eru sigðarnar enn brýndar. í
Ramin í Stettinsýslu er aðkomumað-
urinn umkringdur af sláttukörlum og
ávarpaður á eftirfarandi hátt:
Wir wollen den Herm streicheln
mit unserem nachten Schwert,
mit dem wir Wiesen und Felder scheren.
Wir scheren Fiirsten und Herrn.
Landleute sind oft durstig.
Wenn der Herr Bier und Branntwein
stiftet,
ist der Schmerz bald zu Ende.
Gefállt ihm aber unsere Bitte nicht,
dann hat das Schwert ein Recht,
zuzuschlagen.2
í hörku og ferskleika þessa ljóðs er
þrennt augljóst: galdur aftanúr grárri
1 Mennimir eru viðbúnir, / ljáimir eru
sveigðir, / kornið er stórt og smátt, / það
verður að slá herrann.
2 Við ætlum að kiappa herranum / með
nöktu sverði okkar / sem við skerum með
engi og völl. / Við skerum fursta og herra. /
Sveitafólk er oft þyrst. / Ef herrann skenk-
ir bjór og brennivín / er kvölin brátt á
enda / en falli honum ekki ósk vor / þá
hefur sverðið sinn rétt til að höggva.
46