Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Síða 74

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
aldarinnar síðari. Kom innrásin Sovétríkj-
unum raunverulega í opna skjöldu?
Það virðist öruggt — enda viðurkennt af
opinberum sagnriturum Sovétríkjanna —
að eftir þýzk-sovézka sáttmálann 23. ágúst
1939, sem undirritaður var í Moskvu af
Molotov og Ribbentrop, og einkum þó á
tímabilinu frá því að Pólland var hernum-
ið og þar til franski lierinn gafst upp, hefur
sovétstjórnin og einkum þó Stalín ofmetið
raunverulega möguleika nazistastjórnarinn-
ar þýzku og Sovétríkjanna til að halda með
sér varanlegan frið.
Þetta byggðist vafalaust að miklu leyti á
þeirra tíma skilningi sovétstjómarinnar og
kommúnistaflokksins á eðli stríðsins milli
Þriðja Ríkisins og fransk-brezka bandalags-
ins, og ennfremur á þeirri sannfæringu, sem
valdhafarnir í Moskvu áttu, þó undarlegt
megi virðast, sameiginlega valdhöfunum í
Róm, að baráttan í Vesturevrópu yrði afar
löng, að styrjaldaraðilarnir mundu saxa
hvor annan niður og það mundi leiða til al-
mennrar veikingar „nýlenduveldanna í
heiminum" og gefa Sovétríkjunum færi á
að skerast í leikinn með óskertu hemaðar-
legu og efnahagslegu skipulagi sínu þegar
að lokaátökunum kæmi. Það má bæta því
við — þó það sé raunar aukaatriði — að
framkoma þýzka sendiráðsins í Moskvu,
undir forustu von Schulenburgs greifa, sem
var sendiherra af gamla skólanum, var eink-
ar sannfærandi um vinsamlega sambúð ríkj-
anna.
Eftir því sem leið á sumarið 1940 varð
þó æ Ijósari breyting á samkomulagi aðil-
anna að Moskvusáttmálanum. Milli 14. og
17. júní, um það bil sem vöm Frakklands
riðlaðist endanlega, tryggðu Sovétríkin sér
fullkomið eftirlit með Eystrasaltsríkjunum
þrem, rauði herinn tók Eistland, Lettland
og Lítáen, sem vom svo aftur sameinuð
Ráðstjómarríkjunum að undangengnum
kosningum. Þessi ákvörðun sovétstjórnar-
innar sýndi ljóslega, að stjórnin í Moskvu
hafði dregið sinn lærdóm af atburðunum í
Vesturevrópu. Staðreyndirnar höfðu vitnað
gegn skilningi þeirra á stríðinu, sem byggð-
ur var mest á getgátum um langvarandi
styrjöld „milli nýlenduveldanna". Hernað-
arlegt jafnvægi Evrópu var komið úr skorð-
um. Þýzkaland var eitt svo að segja ráðandi
á meginlandinu. Þessvegna tryggðu Sovét-
ríkin stöðu sína og mynduðu sér nokkur
hundruð kílómetra varnargarð framanvið
varnarlínu sína með því að taka strendur
Eystrasalts allt til Memel. Þetta var fyrsta
varúðarráðstöfunin og upp frá því var aug-
ljóst að henni var beint gegn Þýzkalandi.
Hálfum mánuði síðar, þegar Frakkland
var nýbúið að undirrita vopnahlésskilmál-
ana, gerðu Sovétríkin aðra varúðarráðstöf-
un. Þau settu Rúmenum úrslitakosti og
kröfðust þess að þeir skiluðu umsvifalaust
Bessarabíu, sem þeir höfðu innlimað 1919
á kostnað Keisaradæmisins rússneska.
Rúmenska stjórnin beygði sig 29. júní,
eftir að ráðamenn Þjóðverja höfðu tilkynnt
henni að það væri ekki ætlun Þýzkalands
að reisa skorður við landaheimt Sovétrikj-
anna. Sovézkar hersveitir héldu þegar í stað
inní Bessarabíu og tóku ennfremur Bukó-
viníu. Þó þýzka stjómin hefði ekki getað
dregið í efa réttmæti þessara aðgerða, sem
Sovétríkin gerðu í skjóli viðbótarákvæðis
Moskvusamningsins þar sem viðurkennt er
að Bessarabía sé hluti af „áhrifasvæði“
Rússa, þá hlaut hún að líta svo á að þama
væri alvarleg ógnun við áhrif sín í Austur-
evrópu. Eftir hernám Bessarabíu, grípur
hún til ýmissa aðgerða, sem miða að því að
koma í veg fyrir frekari viðleitni Sovétríkj-
anna til að færa út áhrifasvæði sitt sunnan
Dónár. Átökin milli Þýzkalands og Sovét-
ríkjanna vom hafin, að minnsta kosti á
stjómmálasviðinu.
í ágústlok 1940 reyndu Þjóðverjar að
koma sér fyrir með yfirráð í Dónárlöndun-
64