Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Síða 26

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
fasisminn var reistur á, var dregin á
tálar; hvernig kapítalisminn, sem
hafði glatað virðingu almennings-
álitsins, hafði hægt um sig fyrst fram-
an af og þóttist nánast verða orðinn
sósíalismi, til þess að geta því betur
svæft róttæka umbótaþrá ahnenn-
ings; hvernig Bandaríkin, eina land-
ið sem hafði komið með stórfelldan
gróða út úr heimsstyrjöldinni, beitti
valdi sínu til að ónýta baráttukraft
vinstriaflanna í Evrópu, og dæla
blóði í visnaðar æðar auðvaldsins,
með Þýzkaland sem þann gróðurreit
„frelsisins“ sem amerískir auðhring-
ar gátu notað án hindrunar; hvernig
kalda stríðið var hið heimspólitíska
tæki þessarar viðreisnar; hvernig
frelsi kapítalismans fór að færast í
aukana upp úr 1950, og hin félags-
legu sjónarmið fyrstu eftirstríðsár-
anna að víkja; hvernig það undur
gerðist að kapítalisminn fór að hætta
að blygðast sín fyrir tilveru sína;
hvemig honum hefur tekizt að grafa
beiska lærdóma sögunnar svo djúpt í
undirvitund þjóðanna að hann dirfist
nú að státa af þessari endurreisn
sinni sem náttúrlegu og óhaggan-
legu ástandi hlutanna; hvernig jafn-
vel svo er komið á Íslandi að kapítal-
isminn, sem naumast hafði þorað að
birtast ódulbúinn í tugi ára, er básún-
aður fyrir þjóðinni sem dýrð og
sómi.
Hugmynd Hitlers um „sameiningu
Evrópu“ (Europa machen) fór aftur
að fá byr undir vængi upp úr 1950,
þegar mestu hættunni sem steðjaði að
kapítalismanum í stríðslok virtist
bægt frá. Sú hugmynd hefur nú sömu
undirstöðu og hún hafði hjá Hitler:
að treysta kapítalismann í sessi gagn-
vart sósíalismanum, og veita honum
það s\dgrúm (Lebensraum), sem á að
gera honum fært að forðast hina ban-
vænu hættu kreppunnar. Það er sam-
þjöppunarlögmál auðmagnsins og ó-
takmörkuð þörf fyrir sífellt stækk-
andi markað, sem ræður stefnunni.
En að öðru leyti hefur þessi hugmynd
reyndar breytzt mjög að innihaldi
frá því fyrst var farið að boða hana
eftir stríðið. Það er athyglisvert að
hún var uppliaflega einkum banda-
rísk hugmynd og tekið með tregðu af
evrópskri borgarastétt. Hinn evrópski
kapítalismi gerir hana ekki að sinni
hugmynd fyrr en kapítalistísk fram-
leiðsla í Evrópu er á ný búin að ná
hámarki, og offramleiðslukreppan,
sem hefur herjað nærri stöðugt í
Bandaríkjunum síðan fyrir 1950 er
einnig að verða vandamál í Evrópu.
Þetta er ofurskiljanlegt: evrópskur
kapítalismi hafði engan áhuga á þess-
ari hugmynd fyrr en hún varð honum
nauðsynleg.
Samkvæmt hinni upprunalegu hug-
mynd Bandaríkjamanna átti „sam-
einuð Evrópa“ (sem hlutverk Atlants-
hafsbandalagsins skyldi vera að
teygja að minnsta kosti austur að
landamærum Sovétríkjanna) ásamt
16