Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Síða 27

VERULEIKI OG YFIRSKIN
Bandaríkjunum að verða einn sam-
felldur leikvöllur hinnar „frjálsu sam-
keppni“ og hins „frjálsa auSvalds“.
En upp á síSkastiS er fariS aS koma
í Ijós aS hinn evrópski kapítalismi er
tvíátta í afstöSunni til svo víStæks
„frelsis“. ÞaS land, þ. e. Frakkland,
þar sem kapítalisminn hefur veriS
meS mestum blóma hin síSustu ár
virSist nú vera aS knýja fram tak-
mörkun á því frelsi sem bandaríska
auSvaldiS ætlaSist alltaf til aS sér
yrSi veitt innan „sameinaSrar Ev-
rópu“.
Hér er ekki ætlunin aS leita vé-
frétta um þaS út í hvaSa flækjur
Bandaríkin og Evrópa muni lenda
vegna þeirrar misklíSar sem nú hefur
komiS upp, né hvaSa málamiSlanir
muni verSa reyndar. Hinsvegar er
ástæSa til aS ræSa þær einkennilegu
mótsagnir milli „frelsis“-hugsjónar
kapítalismans og framkvæmdarinnar
sem komiS hafa fram í dagsljósiS á
síSustu mánuSum, vegna þess aS þær
mótsagnir skipta þá spurningu sem
vér erum aS velta fyrir oss nokkru
máli.
Gunnar Myrdal hefur sagt aS
„frjáls samkeppni“ hafi aldrei veriS
til og aS þróun nútímans leiSi í þver-
öfuga átt.1 Ef til vil væri réttara aS
1 Economic Theory and Under-developed
regions. Bók þessi er byggð á fyrirlestrum
sem höfundur hélt í Kaíró 1955. Hún hefur
komið út á dönsku undir titlinum Verdens
ökonomiske ulighed, 1958.
segja aS frjáls samkeppni hafi aldrei
veriS til á heimsvísu (ekki einusinni
á Evrópuvísu), heldur alltaf veriS
takmarkaS fyrirbæri í tíma og rúmi,
og alltaf veriS hafnaS af þeim ríkjum
sem hafa haft minna bolmagn og ver-
iS aS sækja fram til jafns viS hin
voldugri. ASalmálsvari frjálsrar sam-
keppni á 19. öld var þaS ríki sem bar
ægishjálm yfir öll önnur ríki verald-
arinnar, sökum auSs síns og fram-
leiSslumáttar, og hafSi sölsaS undir
sig hin auSugustu lönd í öllum heims-
álfum. Onnur ríki, sem þá voru eftir-
bátar Bretlands, svo sem Bandaríkin
og Þýzkaland, gættu þess þá vandlega
aS þiggja ekki þetta boS um „frjálsa
samkeppni“. Nú á tímum eru aftur á
móti Bandaríkin langsterkasta auS-
valdsríki heimsins og eiga dulbúin ný-
lenduítök um allan heim; enda hafa
þau frá stríSslokum veriS óþreytandi
aS bjóSa öSrum ríkjum kostakjör
„frjálsrar samkeppni“. Þau ríki sem
ekki eru aS öllu leyti upp á ölmusu
komin hafa þó einnig nú veriS treg til
aS þiggja þetta boS, og síSustu at-
burSir í Efnahagsbandalaginu eru
frekari staSfesting þeirrar tregSu.
EfnahagsbandalagiS, sem upphaflega
átti aS vera dýrSarríki hins kapítal-
istíska frelsis, uppgötvar þegar á
hólminn er komiS aS frelsi kapítal-
ismans er aSeins frelsi hinum allra
sterkasta, og aS hinir aflminni þola
þaS ekki. A sama hátt og Bretland
hefði eitt þolað „frjálsa samkeppni“
TÍMARIT MÁLS OC MENNINGAR
17
2