Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Page 86

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
daufa tilfinningu fyrir fram aS þessu, dreg-
ur athyglina rígfast að sér, örlög hans
verða svo miskunnarlaus, og hér er þaíf
sem hið sterka skáld segir til sín, nú fer
höfundur að fylgja sögu sinni verulega eft-
ir, rekja harm einstæðingsins inn að rót-
um, og sýna viðbrögð samfélagsins gagn-
vart einstaklingi í nauð, hvern mann þorps-
búar hafa að geyma, hvernig myndir
hræsni, undirferli og ótti taka á sig og
hvernig illgirnin breiðist frá einum til ann-
ars. Onnur hugsun kemst ekki að í þorp-
inu en sú að ísleifur hafi kæft bróður sinn
viljandi, en enginn segir honum neitt í eyru
né spyr hvemig slysið hafi viljað til, held-
ur hvísla um hann sín á milli en hljóðna
ef hann náigast, forðast Iiann sem morð-
ingja og lykja um hann þagnarmúr. Kaup-
maðurinn er sá eini sem segir honum hvað
sagt er um hann og þykist trúa því að ís-
leifur sé saklaus og ráðleggur honum að
sækja kirkju en þar skágengur fólkið hann.
Þá leitar hann til prestsins, en prestur er
hræddur og segir: þú átt um þetta við guð
og samvizku þína, ég get ekkert gert. Og
þegar hann ætlar að rjúfa þagnarmúrinn
með því að stjaka frá sér í búðinni og ger-
ast hortugur, em augnaráð gefin sem hann
flýr undan. „Þetta var eins og í draugasög-
unum, eitthvað sem sótti fast að manni en
ómögulegt var að festa hendur á“. Jafnvel
Kristín gamla sem hugsað hefur um þvott
fyrir hann kemur sér undan. Við og við
reynir hann að hrista af sér ófögnuðinn og
festa hugann við starf. En „löngunin til lífs-
ins er ekki sterk og tilhlökkunin í framtíð-
ina engin. En maður verður að lifa. Hann
er oft búinn að endurtaka þau orð með
sjálfum sér án þess að sannfærast um boð-
skap þeirra.“ í þessu fátæklega hreysi var
þó endur fyrir löngu hamingja, meðan þeir
bræðurnir voru svo samrýmdir að þeir
skildu ekki eina stund, léku sér saman og
unnu saman og vinnan varð að leik vegna
samhuga þeirra. Hvernig fór þessi sam-
vera að taka á sig svona afskræmda mynd
og enda með skelfingu? Ofsóknirnar lialda
áfram og hann er að gefast upp. I marga
daga fer hann ekki útfyrir húsdyr. Fólk
veitir því eftirtekt, en enginn grennslast
eftir hvort hann sé veikur eða dauður, vill
ekki „hlaupa á sig að óþörfu".
Og hér er það að kaupmannsdóttirin
kemur aftur við sögu og rís í nýja stærð.
Hún hafði frá upphafi verið óstýrilát,
þrjóskazt við fyrirskipuðu iðjuleysi og við
siðavendni móður sinnar en orðið að beygja
sig og hvergi getað skeytt skapi sínu nema
á varnarlausri vinnukonu, og hún hafði
orðið að þola að vera send burtu og svift
barni sínu og er í rauninni brotin kona
þegar hún kemur heim aftur, en þó í upp-
reisnarhug sem kemur í ljós er hún drekk-
ur. Og nú rís hún upp og býður þessu
þrælslundar þorpi og almenningsálitinu
byrginn, „klæðir sig uppá og gengur í allra
augsýn" heim til Isleifs og sezt að hjá hon-
um, og nú er sú stúlka sem hann hefur
þráð frá æsku en „vissi að var honum eins
fjarri og stjörnumar" komin til hans í
þjáningunni og býður honum ást sína og
vill að þau giftist. Enn hefur komið í sög-
unni atvik, sterkt og óvænt, sem hverfir að
nýju þorpinu og vekur hneyksli, annars
konar en áður, og varpar frá nýrri hlið
Ijósi á þorpsbúa og þá einkum kaupmanns-
hjónin. Frúin gengur fyrst í málið og kall-
ar dóttur sína fyrir. „Það er sjálf refsi-
nornin sem stendur nú yfir stúlkunni, sekri
um athæfi án dæma í plássinu." En vald
foreldranna er brotið yfir þeirri dóttur sem
nú er risin upp gegn þeim og „öllu því sem
tilvera þessa pláss byggist á.“ Ilótanir for-
eldranna um að ísleifur verði dæmdur af
sýslumanni fyrir morð eða tekið verði af
honum húsið og báturinn og þeim synjað
um úttekt hafa engin áhrif framar. „Ég
geri það sem mér sýnist, þú ræður ekki yfir
76