Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Blaðsíða 105

UMSAGNIR UM BÆKUR
barnið hans á fimm árum, og ekki það ó-
efnilegasta. Þarna var sál hans öll, svör
hans við vandamálum lífs og dauða. En eitt
þótti honum þó á skorta um þessa bók. Hún
þurfti gunnfána, einkunnarorð, sem túlk-
uðu þessa eldsál, þennan hólmgöngumann
nýíslenzkra bókmennta. Og hann tók að
leita sér einkunnarorða í erlendum bókum
og innlendum. Það var löng leit. Hann
fletti upp í symbohstunum frönsku, þessum
sem íslenzkir vita ekkert í, en jafnvel þeir
gátu ekki gefið meistaraverki hans þá
reisn, sem við átti. Hann las öll kvæði forn-
vinar síns Steins Steinars, en honum leizt
ekki á hið kalda glott hins látna skálds,
lokaði Ijóðum hans í skyndi (það var líka
jafngott). Eftir langa og næm örvona leit
fann hann loks tvær Ijóðlínur hjá jarð-
bundnum einsýnismanni, er búið hafði á
úteyrarkoti jarðnesks þrönglyndis: Og lífs-
ins kvöð og kjarni er það að líða/og kenna
til í stormum sinna tíða. Þetta átti hann þá
til, þessi búri og jarðvöðull, svo „þjösna-
lega opinskár" í kvæðum, og orti aldrei í
krossgátum symbolismans. Þessar ljóðlín-
ur, sem voru sannleikurinn allur í stuttum
stefjum um Stephán G., líf hans og Iffshug-
sjónir, voru nú teknar ófrjálsri hendi og
letraðar á titilblað 13. bókar Matthíasar
Jóhannessens — og urðu að stórlygi á sömu
stundu.
Hér á þessum stað skal enginn dómur á
það lagður, hvort Stephán G. hafi verið
mikið eða lítið skáld. En eitt er víst: bæði
sem skáld og maður er hann einstætt fyrir-
brigði í íslcnzkum bókmenntum. Hann var
guðleysingi, skáldskapur hans er markaður
díalektískum materíalisma, þótt ég hafi
ekki hugmynd um hvort eða hvar hann hafi
kynnzt þeirri heimspeki fræðilega, hann
var byltingarsinni, sem á heimsstyrjaldar-
árunum fyrri orti ljóð, er að efni til túlk-
uðu stefnu Leníns, þótt hann hafi þá ekki
haft hugmynd um að sá maður væri til, og
eitt íslenzkra skálda fagnaði hann byltingu
bolsjevíka og taldi hana forboða að betri
framtíð alls mannkyns. Það er blátt áfram
ekki hægt að taka Ijóðlínur frá slíkum
manni og gera þær að einkunnarorðum
þessarar bókar Matthíasar Jóhannessens
án þess að þær breytist samstundis í klám
og lygi. Það er ekki hægt að nota ljóð Step-
háns G. til þess að helga bók, sem er skrif-
uð í andkommúnistískum sorpprósa Morg-
unblaðsins.
Að lokum þetta: Herra Matthías Jó-
hannessen lýkur eintali sínu um skáldskap
Stepháns G. með spurningu: hvort lionum
tnuni hlotnast sú hamingja að verða ís-
lenzkt þjóðskáld um ómunatíð? Ég skal
svara þessari spurningu hólmgöngumanns-
ins í nýíslenzkum bókmenntum: Þegar all-
ar þrettán bækur Matthíasar Jóhannessens,
rímaðar, órímaðar og í prósa, verða horfn-
ar aftur til upphafs síns og orðnar að leir,
munu eikur Stepháns G. Stephánssonar
standa enn djúpt í sinni gömlu mold, stolt-
ar, fagrar og í fullu laufi.
Sverrir Kristjánsson.
95