Tímarit Máls og menningar - 01.06.1972, Side 120

Tímarit Máls og mcnningar
tíð þeirra manna sem nú lifa, að túnið var gert að torfpælu og grassvörður af því seldur
til Reykjavíkur. (bls. 16)
Nútíminn er auðkenndur sem „traffík og konkúrensi“ (bls. 30). Hér
fyrrum hefði bóndinn haldizt í sókninni til æviloka. Nú kemst það í tízku „á
sunnudögum að aka bíl úr Reykjavík alt hvað aftók austurá Þingvöll, 50
ldlómetra, að kaupa sér flösku af ropvatni“ (bls. 145). Tákn nýrra tíma er
bíllinn:
Þá voru fyrstu bifreiðar að koma í landið og fróðárundur hin nýu hafin með bænda-
þjóð sem unnið hafði með sömu amboðum síðan árið 900, enda þekti bráðum einginn
bóndi leingur sjálfan sig og skáldin fóru að gráta á prenti sökum missis á sjálfumleika.
(bls. 144).
Vandamál „sjálfsumleikans", er eitt meginviðfangsefni sögunnar.
Nútíminn stígur fram í fjórðu söguhetjunni, Stefáni Þorlákssyni, sem
„varð snemma álíka frægur af fordisma og aðrir af freudisma“ (bls. 147).
Jafnvel uppruni hans ber vitni um óróleikann í blóðinu. Móðurleysingi er
hann sendur að norðan til Reykjavíkur, og á stroki sínu norður aftur lendir
drengurinn af tilviljun á Hrísbrú. Þar verður hann um kyrrt, hvítur hrafn
og boði nýrra tíma og nýrra hátta:
Um leið og þessi næturgestur kom að Hrísbrú bættist nýr dráttur í andlit sveitarinnar:
dreingurinn sem vildi framleiða hákal í tunnu. Hann var súrdeigið sem boðaði traffík og
konkúrensi í þessu brauði. (bls. 142).
Tilraunir hans að gera hornsíli að hákörlum í vatnstunnu föður síns eru
skýr fyrirboði síðari athafna Stefáns Þorlákssonar. Hann gerist athafna-
maður af íslenzku gerðinni annáluðu, sérvitur og örlátur, mikill í orði og
æði eins og fornkappar, og eins og þeim var honum gefin sú höfðingjagæfa
sem snýr jafnvel tvísýnustu viðskiptum upp í vísan ávinning. Stefán er alveg
til valinn og skýrt dreginn sem tákn íslands okkar daga.
En rætur hans í því liðna og eldri þjóðháttum varða ekki minna en nú-
tímaumsvif hans og framtak. Faðir hans, reykvískur erfiðismaður, eftirlætur
honum óvænt þá fjármuni er til þurfti. Af því Hrísbrúarfólki hlýtur hann
andlega staðfestu sína. Arfurinn birtist í endurreisn kirkjunnar sem kostuð
var af fé Stefáns. Með þessu móti er einnig hann fullgildur fulltrúi samhengis
nýs og liðins á íslandi.
110