Tímarit Máls og menningar - 01.06.1972, Page 147

Hann segir í formála að kaflamir um bók-
menntir hvers lands séu ekki sérstaklega
miðaðir við lesendur í því landi, heldur sé
þeim ætlað að vera kynning á bókmennt-
unum og helztu forsendum þeirra fyrir les-
endur frá hinum löndunum. I öðru lagi sé
ætlunin að birta yfirlit yfir og bera saman
helztu stefnur og afrek á hverju tímabili á
Norðurlöndum sem heild. Þetta hlutverk
eigi inngangskaflarair að leysa og sé þar
að finna það sem nýtt kunni að vera í
verkinu. Sagan er rakin til 1960, þannig að
aðeins eru teknir með höfundar sem höfðu
náð að láta að sér kveða fyrir þann tíma,
en þeim síðan fylgt eftir til 1970.
Peter Haliberg fjallar á rúmlega 100
blaðsíðum um bókmenntir fyrir 1500, allt
frá rúnaristum til helgikvæða og helgi-
leikja, auk þeirra alþýðlegra fræða sem
síðar voru skráð, en eru talin eiga fomar
rætur, svo sem Kalevala eða sagnadansa.
Islenzkar fombókmenntir skipa virðingar-
sessinn í þessum þætti, eins og við var að
búast, en fyrir okkur íslendinga er vita-
skuld fróðlegast að sjá hve margt hefur
verið skrifað á hinum Norðurlöndunum,
einkum á síðmiðöldum, 14. og 15. öld.
Ekki er að því að spyrja að Hallberg
hefur örugg tök á efninu. Hann hefur val-
ið þann hyggilega kost að halda sig við
þær bókmenntir sem varðveittar em, en
fjalla lítt um það sem glatað er. Ætti ég
að finna að þætti Hallbergs í verkinu, er
það lielzt að liann setur vandamálin og
svör við þeim fram á svo venjubundinn
hátt að kaflinn er ekki líklegur til að örva
neinn til nýjunga í viðhorfum, en þess er
etv. varla að vænta í slíku riti, enda hefur
fleiri höfundum farið svo.
Þrír höfundar fjalla um íslenzkar bók-
menntir eftir 1500, Jón Samsonarson um
tímann 1500 til 1770, Steingrímur J. Þor-
steinsson frá 1770 til 1935 og Ólafur Jóns-
snn frá 1935 til 1960. Til þessa verks hafa
Umsagnir am bœkur
þeir haft um 70 blaðsíður, og gefur auga
leið að þá er ekki svigrúm til nýjunga. En
miðað við lengd er þetta sjálfsagt traust-
asta og bezta yfirlit yfir íslenzkar bók-
menntir síðari alda.
I formála verksins segir ritstjóri að þar
sem kaflarnir séu miðaðir við erlenda les-
endur, séu tekin með aðalatriði um sögu-
leg, stjómmálaleg og félagsleg skilyrði
hvers tímabils.Mér þykir íslenzku höfund-
amir hafa verið óþarflega sparir á slíkan
fróðleik. Fáeinar tölur sem sýndu mann-
fjölda og efnahagsþróun á hverju tímabili
hefðu verið til mikillar leiðbeiningar fyrir
lesendur sem lítt eða ekki þekkja til sögu
Islands á seinni öldum. Ládeyðan sem
verður í íslenzkum bókmenntum á tíma-
bilinu 1700-1830 verður ólíkt skiljanlegri
ef birtar em tölur um mannfækkunina sem
hér varð á 18. öld og þau áhrif sem eld-
gos og harðindi gátu haft á bústofninn,
undirstöðu efnahags landsmanna, sam-
hliða áhrifum nýlendustefnunnar. I ljósi
þeirra staðreynda verður undrunarefnið
ekki hve gróðurinn er lágvaxinn, heldur að
hann skyldi ekki deyja út með öllu. Ég
á ekki við að ástæða sé til að biðjast af-
sökunar á bókmenntum þessa tíma, heldur
aðeins að leggja fram tölulegar staðreynd-
ir til að auðvelda skilning á því við hvers
konar skilyrði bókmenntimar urðu til.
Þetta á vitaskuld við fleiri kafla en þann
íslenzka, en verður þar tilfinnanlegt vegna
fullkominnar fáfræði Norðurlandabúa um
íslenzka sögu. í köflunum um finnskar
bókmenntir sem að þessu leyti em sam-
bærilegir við þá íslenzku hefði ég einnig
verið feginn fleiri staðreyndum um efna-
hagslega og félagslega þróun, en á hinn
bóginn er þar meiri áherzla lögð á að lýsa
menningarlegu andrúmslofti hvers tíma-
skeiðs, og er það ótvíræður kostur.
Það er vitaskuld ekki létt verk að gera
í senn efnismikinn útdrátt úr þeirri brota-
137