Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Side 21

hvernig skal þá Ijóð kveða?"
Jóhannesar stæði ætíð óhögguð tóku skáldleg viðfangsefni hans nú ýms-
um breytingum, boðskapurinn eftirleiðis helgaður öðrum grundvallarhug-
sjónum en stjórnmálastefnu og stéttabaráttu.
4
Fyrsti áfanginn í formbyltingu Jóhannesar úr Kötlum einkenndist af
uppreisn gegn stuðlum og rími. Um það vitna kvæði Anonymusar, fyrst
hin þýddu, þá hin frumkveðnu, sem fyrst voru prentuð í Tímariti Máls
og menningar, en síðar í Sjödœgru (1955). Þar er kvæðinu Rímþjóð skip-
að fremst í flokk þeirra og felur það í sér uppgjör skáldsins við rímhefð-
ina. Hin fasta formbinding er túlkuð sem fylgjunautur ánauðar og ein-
angrunar íslensku þjóðarinnar á fyrri tíð:
I sléttubönd vatnsfelld og stöguð
hún þrautpíndan metnað sinn lagði
í stuðla hún klauf sína þrá
við höfuðstaf gekk hún til sauða.
En frelsið leysti skáldskap huldunnar úr læðingi:
Þá sökk hennar rím eins og steinn
með okinu niður í hafið.1
Bæði í þessum orðum og í kveðskaparaðferðinni sem Jóhannes beitir
hér má greina þá trú sem gagntók marga á árunum eftir heimsstyrjöldina
að rím og stuðlar væru ok íslenskra skálda og með afléttingu þess myndi
Ijóðlistinni veitast allt. Varla verður þó talið að með þessari breytingu
hafi Jóhannes fundið eða skapað nýtt form, síst það sem frelsi ljóðið. Ef
til vill er orsökin sú að þrátt fyrir brottfellingu ríms og stuðla er hér samt
um fastmótaða versgerð að ræða en fáar nýjar eigindir forms. Að láta
eitthvað fyrir róða er engin nýsköpun. Við heyrum sunginn sama brag
og fyrr með þeirri breytingu að nokkrar styrkar raddir hafa þagnað. Mat
skáldsins sjálfs á umræddri formtilraun mætti ef til vill ráða af því að
eftir Sjödægru verða rímlausar ferhendur harla fáséðar í ljóðasöfnum hans.
En hér virðist líka aðeins um áfanga að ræða í leitinni að nýju og frjáls-
ara ljóðformi. Fyrst um sinn verður vart ákveðinnar togstreitu hins bundna
1 Sjödægra, 2. útg. 1968, bls. 32.
131