Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Síða 47

Þrotabú mannlegrar reynslu
„normal“, og það er gæfa hugsjónafeðranna, að meiri hluti samfélagsins
hefur ekki rænu né ráð á öðru en vera normal. Sé hins vegar tekið lengra
mið og gert ráð fyrir því, að mannlífið búi yfir einhverjum þeim veru-
leika og þeim tilgangi, sem stendur af sér öll tízkubundin lífsviðhorf, ligg-
ur í augum uppi, að mannkynið er alltaf á villigötum, hversu mjög sem
það hreykir sér af meintri heilbrigði sinni, sem hverju sinni helgast af
„þrælsins fylgi við fjöldans slóð“. Sést það bezt, þegar borin eru saman
hin ótvíræðu heilbrigðis- og sjúkdómseinkenni hvers tíma. Naumast teldist
það normal maður að mati nútímans, sem heldur vildi eiga bók en skó á
fæturna. I eina tíð þótti það augljós vottur andlegrar heilbrigði að kjósa
fremur það sem gæti yljað manni innan hauss en utan, eins og sjá má af
gömlu máltæki, sem speglar reynslu og lífsþrá hins heilbrigða manns síns
tíma: „Betra er berfættum en bókarlausum að vera.“ Fleiri máltæki frá göml-
um tímum er fróðlegt að bera saman við hið ómeitlaða inntak í lífsvizku
samtímans: „Nóg hefur sá sér nægja lætur,“ sögðu forfeður okkar og vissu
hvað þeir sungu, en grunaði sennilega ekki, að þessi elskulega einfeldni
yrði framtímanum ofviða heimspeki. Það má auðvitað segja sem svo, að
það sé ekki tómt mannvit, heldur sú illa nauðsyn að þurfa að sætta sig
við of lítið, sem getið hefur af sér þennan málshátt. Það er þeim mun
meira undrunarefni að sjá, hvernig hinar vanhöldnu kynslóðir fyrri tíma
fóru að því að gera sér mat úr sínu oft stutta lífi og litlu efnum, og hafa
skilað okkur meiri og verðmætari arfi en allsnægtakynslóðin hefur búið
komandi kynslóðum. Að eiga lítið en vcenta einhvers, hefur vafalaust hald-
ið spennunni í lífi þeirra og gefið því tilgang þrátt fyrir allt.
Ef það er staðreynd, að ekkert bjargast en allt ferst að lokum í þessu
voru lífi, þá er hitt engu síður staðreynd, að menn eiga kost á misjafnlega
gcefulegum glötunarleiðum. Þegar dregnar eru ályktanir af ytra borði til-
verunnar, eins og ævinlega er gert á yfirborðstímum, mætti ætla, að öll
umsvif allsnægtamannsins (neyzlusjúklingsins) væri staðfesting á stórhug
hans og marksækni. En það er misskilningur. Hann er ekki að hlaupa í
mark, heldur er hann á trylltu hringspani kringum sína eigin ofsaðningu
og þar af leidda óánægju og vanlíðan. I stað þess að hafa fundið lífi sínu
tilgang með „aðdáunarverðum" íburði, umstangi og umslætti, hefur hinn
„normali“ maður aðeins, og þvert oní sannfæringu sína, fundið tilgangs-
leysi sínu felustað, en - góðan, fínan og traustvekjandi felustað, sem firrir
hann þeirri áþján að þurfa að horfa framan í grímulaust trýnið á tilver-
157