Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Síða 74

Tímarit Máls og menningar
að baki þessara opinberu siðferðiskenninga. Roy Medvedev viðurkennir,
að siðferðislegar hugmyndir marx-lenínismans séu lítt þróaðar og telur
ókleift að byggja heilsteypt siðfræðikerfi á jafneinföldum fullyrðingum og
því, að „allt sé gott, sem stuðlar að viðgangi byltingarinnar“.
Obeint er þessari gagnrýni stefnt að Lenín, en hann taldi, að siðferðislega
ætti öreigastéttin að taka mið „í einu og öllu af hagsmunum sínum í stétta-
baráttunni.“ Þessa hugmynd varði Lev Trotskíj af mikilli lipurð, svo og
allar praktískar afleiðingar hennar. „Sá sem samþykkir tilganginn,...
verður að samþykkja meðulin ... En eru þá ekki lygar og ofbeldi ámælis-
verð í sjálfu sér? Auðvitað, á sama hátt og stéttaþjóðfélagið, sem veldur
þeim. Það þjóðfélag, sem laust er við félagslegar móthverfur, verður einnig
laust við lygar og ofbeldi. En leiðin til slíks þjóðfélags verður ekki rudd
nema með byltingu, ofbeldisbeitingu.“ Höfundur ritsins Þeirra siðferði og
okkar hellir úr skálum reiði sinnar yfir siðvöndunarmenn, sem deildu á
bolsévismann á tímum spænska borgarastríðsins og Moskvuréttarhaldanna.
„Þrælaeigandi, sem heftir þræl í fjötra með ofbeldi eða slægð, og þræll,
sem losar af sér hlekkina með ofbeldi og slægð, — látum ekki þessa fyrir-
litlegu geldinga segja okkur, að slíkir hlutir séu lagðir að jöfnu fyrir dóm-
stóli siðfræðinnar.“ En þetta dugir hvergi nærri til að réttlæta stalínism-
ann. Trotskíj setur e.t.v. fram rýmri skilgreiningu á bolsévísku siðferði en
Lenín, þegar hann skrifar, að ekki séu allir hlutir leyfilegir. „Allt það er
leyfilegt, sem leiðir til raunverulegrar frelsunar mannkynsins. Þegar við
segjum, að tilgangurinn réttlæti meðulin, eigum við við, að hinn háleiti
tilgangur byltingarinnar krefjist ógeðþekkra meðala og aðferða, eins ög
þegar hluta verkalýðsstéttarinnar er snúið til fjandskapar við aðra hluta
hennar, eða reynt er að vinna að velferð fjöldans án þátttöku hans sjálfs
eða þá þegar dregið er úr trausti fjöldans á sjálfum sér og samtakamætti sín-
um og þess í stað kemur dýrkun á „leiðtogum“. En Trotskíj leggur framar
öllu áherzlu á samhengi tilgangs og meðala: „Það verður að sá hveitifræi til
að hveitiöxin geti sprottið.“
Reynsla sú, sem fengizt hefur í Sovétríkjunum, er gott dæmi um réttmæti
þessara orða Trotskíjs. Sé orðalaginu breytt, má segja, að uppskeran sýni,
hvaða fræjum hefur verið sáð. Siðferðislegar afleiðingar stalínismans
hafa í för með sér, að við hljótum að skyggnast til baka og hyggja að
þeim meðulum, sem beitt var og að eðli þess „sósíalisma“, sem að baki
þeim lá: alræðis öreiganna, þar sem skrifstofubákni var þröngvað milli
stjórnendanna og þjóðarinnar, og ef til vill þeirrar hugmyndar að byggja
184