Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Síða 79

Solsénítsín - pólitískt mat
búningsstarfi, sem Sakharov og Solsénítsín hafa unnið, þótt þær mundu
brátt fara fram úr hugmyndum þeirra - þá mundu slíkar umræður laða
fram meira þrek til frumkvæðis og gagnrýni í landinu en búizt var við.
Að því er þetta varðar, þarf að taka fleira með í reikninginn en áróður
andsnúinna smáhópa. Fyrir skömmu fóru fram umræður í flokknum um
aðferðir við stjórnun; meðal samyrkjubænda um „samyrkjubændaráðin“,
og í verkalýðsfélögunum hafa réttindi verkstjórnarnefnda verið rædd. I
öllum þessum umræðum kemur fram, að til eru félagslegar hreyfingar,
sem stuðlað geta að auknu lýðræði í félagsháttum þjóðarinnar. Að vísu
verða slíkar „hreyfingar“ naumast greindar, og svo kann að virðast, að við-
fangsefni þeirra séu gerólík vangaveltum stjórnarandstöðuhópanna, og
kröfur þeirra gangi mun skemur. Stjórnarandstöðuhóparnir eru auk þess
haldnir lamandi svartsýni, að því er varðar möguleika á breytingum nú á
næstunni eða í fyrirsjáanlegri framtíð. Svartsýnin og pólitísk örvænting
þessa fólks kemur meðal annars fram í óskinni um að flytjast úr landi. I
ýmsum hópum menntamanna er þetta „andrúmsloft landflóttans“ ríkjandi.
Fordæmi Gyðinga hefur einnig haft mikil áhrif. Ymsir rússneskir rithöf-
undar og vísindamenn, sem ekki geta horfið til neins „nýs föðurlands",
láta sig einnig dreyma um að flytjast úr landi, og ekki hafna stjórnvöldin
öllum umsóknum...
Hins vegar telur Roy Medvedev enn, að þróun til aukins lýðræðis í
Sovétríkjunum geti einungis orðið fyrir frumkvæði stjórnvaldanna.
Hinn furðulegi „máttur orðanna“ í Sovétríkjunum er tengdur ýmsum
staðreyndum, sem Vesmrlandabúum eru lítt kunnar. Hér má minna á þá
hefð siðavendni og hjálpræðisboðskapar, sem fylgt hefur rússneskum bók-
menntum. Og skáldsaga eða kvæði getur að nokkru bætt fyrir skort á
pólitískum umræðum í landi, þar sem almenningsálitið á sér engin tján-
ingartæki í mynd dagblaða eða annarra stofnana. (Hér má minna á, hvernig
slíkra skáldverka er notið sameiginlega á kvæðafundum, fundum rithöf-
unda og almennings o. s. frv.) En þessi „mátmr orðanna“ eða minnsta kosti
hugmyndanna á einnig rætur að rekja til eðlis þeirrar menningarþróunar
og ýmissa breytinga annarra, sem um er að ræða í þjóðfélagi Sovétríkjanna.
Þar sem hugmyndir eru allsráðar, er sköpurum hugmynda, rithöfundum,
ætlað háleitt félagslegt hlutverk. Að því er varðar menningarverðmæti
þau, sem stjórnvöldin setja á oddinn og eru afar misjöfn að gæðum, hefur
einnig myndazt um þau neytendahópur, sem sífellt stækkar. Þekkingar-
þorstinn er óslökkvandi. Fyrir skömmu kom Marc Chagall úr fyrsm heim-
189