Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Side 125

stjórn getur ekki breytt þjóðfélagsgerð-
inni.
Þessi reynsla hlýtur að hafa valdið
því að hann ákvað að berjast þar til yfir
lyki, verja brennandi rústir byggingar
sem hann átti ekkert í, þetta þunglama-
lega stórhýsi sem ítalskur bygginga-
meistari hafði reist og átti að vera pen-
ingaslátta en dagaði uppi sem griðastað-
ur valdalausra forseta. Hann varðist í
sex klukkustundir vopnaður vélbyssu
sem Fidel Castro hafði gefið honum,
fyrsta og síðasta vopninu sem Salvador
Allende beitti á lífsleiðinni. Um fjögur-
leytið um daginn tókst Javier Palacios
majór ásamt undirmanni sínum, Gall-
ardo höfuðsmanni, og nokkrum undir-
foringjum að brjóta sér leið upp á aðra
hæð haliarinnar. Þar beið Salvador
Allende þeirra í rauðu móttökuherbergi
innan um falska stóla í stíl Loðvíks 15.,
kínverska vasa með drekamynstri og
málverk eftir Rugenda. Hann hafði brett
upp ermarnar, bar námumannshjálm á
höfði, bindislaus, fötin alblóðug. Hann
var með vélbyssuna en átti lítið eftir af
skotfærum.
Allende þekkti Palacios vel. Nokkr-
um dögum áður hafði hann sagt við
Augusto Olivares að þar færi hættuleg-
ur maður með náin tengsl við banda-
ríska sendiráðið. Þegar Allende sá hann
birtast í stigaopinu hrópaði hann: „Svik-
ari!“ og skaut hann í höndina.
Að sögn sjónarvottar sem bað mig að
nafngreina sig ekki féll forsetinn í skot-
bardaga við þennan lýð. Síðan skutu
Þess vegna varð Allende að deyja
foringjarnir á lík hans hver eftir annan
eins og um helgiathöfn væri að ræða.
Loks misþyrmdi undirforingi einn and-
liti hans með riffilskefti sínu. Það er
til ljósmynd af þessu: Juan Enrique Lira
Ijósmyndari við dagblaðið E1 Mercurio
tók hana. Hann var sá eini sem fékk að
Ijósmynda líkið. Það var svo afskræmt
að þegar konu hans, Hortensíu Allende,
var sýnt líkið á börunum var henni
meinað að afhjúpa andlitið.
Hann hefði orðið 64 ára í júlímánuði
árið eftir. Það hillti undir að ævistarf
hans bæri árangur. En örlagadísirnar
gátu ekki unnt honum þeirrar ánægju.
Þær áttu ekki annað aflögum en sjald-
gæfan og dapurlegan hetjudauða í vopn-
aðri vörn fyrir þeirri tímaskekkju sem
nefnd er borgaraleg lög, í vörn fyrir
hæstarétti sem hafði afneitað honum en
lagði blessun sína yfir morðingja hans,
í vörn fyrir auðvirðilegu þingi sem lýst
hafði hann ólögmætan en kraup í duft-
ið fyrir valdræningjunum, í vörn fyrir
athafnafrelsi andstöðuflokkanna sem selt
höfðu fasismanum sál sína, í vörn fyrir
ormétnum stoðum þess rotna kerfis sem
hann hafði einsett sér að bylta án þess
að hleypa af skoti. Þessi harmleikur varð
í Chíle og Chílenar verða að þola af-
leiðingar hans. En á blöð sögunnar verð-
ur skráð að við höfum öll tekið þátt í
honum, börn þessara tíma, og hann
verður greyptur í vitund okkar um alla
framtíð.
Þröstur Haraldsson
þýddi úr New Statesman.
Gabriel García Márquez er kolombiskur skáldsagnahöfundur, fæddur 1928.
Víðkunnust bóka hans er skáldsagan Cien aiíos de soledad, kom út 1967, og
mun óhætt að segja að fáum skáldsögum þessara ára verði til hennar jafnað.
Ensk þýðing hennar, One Hundred Years of Solitude, er fáanleg.
235