Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Page 44

Tímarit Máls og menningar
legri taugaveiklun með yfirfærslutaugaveiklun sem millilið og sálgreinand-
ann sem blóraböggul.
Þessar hugmyndir tekur Shoshana Feldman upp. Hún notar jöfnum
höndum kenningar frá Freud og útleggingar franska sálgreinandans Lacan á
þeim. Hún er jafnframt einn af leiðandi post-strúktúralistum í Bandaríkjun-
um (í Yale) og þar af leiðandi trúir hún ekki á að endanlegar „merkingar"
eða „svör“ sé að finna í kenningakerfum eða bókmenntatextum. Afstaða
hennar til sálgreiningarinnar er afar gagnrýnin en hún hafnar ekki fræði-
greininni og telur hana eiga erindi við bókmenntirnar. Hins vegar gagnrýnir
hún það harðlega hvernig sálgreining hefur verið notuð til að túlka eða
beinlínis „þýða“ bókmenntatexta.
Shoshana Feldman varpar fram þeirri hugmynd að bókmenntatextinn sé í
raun og veru fjöldi yfirfærsla í báðum þeim merkingum sem Freud lagði í
hugtakið.3 Samband höfundar og lesanda getur til dæmis verið yfirfærslu-
samband. Þetta orðaði Guðbergur Bergsson svona: „Listamaðurinn óttast
gagnrýnandann, á svipaðan hátt og slóttugur sjúklingur geðlækni. . . Lista-
maðurinn óttast að annar en hann komist að innsta kjarna efniviðarins."4
Shoshana Feldman myndi ekki samþykkja að neinn „innsti kjarni" eða
endanleg merking væri fólgin í bókmenntaverkinu. Hún bendir á að öll
frásögn felur í sér hið ósagða. Ef sá sem segir frá ætti sér ekki „leyndarmál“,
byggi ekki yfir einhverju ósögðu, þyrfti hann ekki að segja frá. Höfund-
urinn vill segja leyndarmál sitt — og þó vill hann það ekki. Astæðan fyrir
óvilja hans er einfaldlega sú að hann veit ekki hvert leyndarmálið er. Það býr
í þögninni, hinu ósegjanlega, í dulvitund hans. Bókmenntasköpunin er
þannig að einhverju leyti sjálfskönnun höfundarins og hann býr til sögu
eftir sögu, persónur og leikendur sem eru yfirfærslumyndir þess sem hann
vill og vill þó ekki segja lesandanum.5
Sá sem er í sálgreiningu endurtekur sögu sína í nýjum og nýjum myndum
og dýpkar stöðugt sjálfsþekkingu sína og greiningu með hjálp sálgreinand-
ans. Það bregst hins vegar ekki að sjúklingurinn heldur að sálgreinandinn
viti fyrirfram hvert vandamál hans er, búi yfir þekkingunni sem getur
læknað hann. En það er náttúrlega blekking. Sagan er verk sjúklingsins,
sprottin úr hans eigin dulvitund og reynslu. Sálgreinandinn veit ekki
nokkurn skapaðan hlut fyrr en sjúklingurinn hefur sagt sögu sína. Eins er
þetta með höfund og lesanda. Höfundurinn heldur eða óttast að lesandinn
viti allt fyrirfram — og öfugt. Lesandinn treystir því að textinn hafi svör við
öllum þeim spurningum sem hann bæði vill og vill þó ekki fá svör við. Fyrir
utan þetta meginyfirfærslusamband lesanda og höfundarins, með textann
sem millilið, má greina yfirfærslusambönd á milli persóna í textanum
o. s. frv.
170