Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Blaðsíða 129

fyrst og fremst vegna slælegra vinnu-
bragða spyrjenda; þeir hafa ekki reynst
vandanum vaxnir. Sökin er þeirra því
margt af því fólki sem talað er við hefur
frá mörgu fróðlegu og spaklegu að segja.
Ef rétt er spurt.
Viðtal getur orðið vettvangur merkra
skoðanaskipta, eða „debatt"; átök
tveggja persóna um ákveðin efni. Spyrj-
andi er til staðar og getur árénað; fylgt
spurningum sínum eftir og laðað fram
þá eiginleika bókarpersónu sem mark-
verðastir eru; kjarnann í lífsskoðunum
hennar og viðhorfum. Og skrásetjari
getur líka skilið eftir merkilegar mann-
lífs og persónulýsingar eftir efnum og
ástæðum — hafi hann til þess hæfileika.
Og að mínu mati verður skilyrðislaust
að gera meiri kröfur til fólks sem tekur
þetta hlutverk að sér. Obbi viðtalsbóka
samtímans eru vondar vegna þess að
skrásetjarar hafa fæstir burði til þess að
láta eitthvað af ofantöldu rætast; eru
metnaðarlausir gagnvart þeim mögu-
leikum sem fyrir hendi eru. Því það er
hægt að gera góða viðtalsbók, það hefur
m. a. Matthías Johannessen sýnt og
sannað.
Og nú nafni hans, Matthías Vibar
Stemundsson með viðtalsbókinni Stríði
og söng sem Forlagið gaf út nú fyrir
jólin. Sú bók er góð vegna þess að hún er
sérlega vel unnin. Hún er gefandi vegna
þess að viðmælendurnir hafa eitthvað að
segja og eru spurðir spurninga sem lúta
að grundvallarviðhorfum þeirra til lífs
og listar, ástar og dauða. Hún er vel
heppnuð vegna þess að hver viðmælandi
fær að njóta sín; fær að leika nokkum
veginn lausum hala en þó innan ákveð-
ins ramma sem verður til með skýrri og
skynsamlegri ritstjórn. Það er einmitt
skortur á slíkri ritstýringu sem er megin
veikleiki íslenskra viðtalsbóka. Alltof
Umsagnir um btskur
oft er rekareiðskenningunni fylgt út í
hörgul, með skelfilegum afleiðingum
fyrir alla aðila. Að ekki sé nú talað um
þegar einnig er látið reka á reiðanum
með frágang og prófarkalestur, svo verk-
in verða subbuleg ofan á allt annað.
Slíku er ekki til að dreifa hér.
Matthías Viðar velur til viðtals sex
íslensk skáld sem fædd eru á millistríðs-
árunum. Oll hafa þau, hvert með sínum
hætti, upplifað heimsstyrjöld, strit og
kreppu, stríðsgróða og tilurð borgar-
menningar að því ógleymdu að skáld-
skapurinn hefur orðið þeim lífsins elex-
ír; tæki til að túlka líf sitt, reynslu, við-
horf. Hvert viðtal mótast vitanlega af
viðmælandanum og því eru þau hvert
með sínum áherslum og brennd marki
viðkomandi skálds. En með markvissri
ritstýringu, eins og fyrr var nefnt, tekst
Matthíasi Viðari að búa til bók sem er
samstæð og heilsteypt. Hann velur þann
kost að taka sjálfan sig út úr viðtalinu í
lokagerð þess og með því hafa viðmæl-
endurnir orðið allan tímann, þótt les-
andinn skynji spurningarnar að baki og
að uppbyggingin er viðtals. Mér sýnist
þetta hafa verið farsæl lausn. Að birta
spurningar hefði verið fullkominn
óþarfi og truflað þá samfellu og það
frjálsræði í formi sem hér næst.
Það er nánast ómögulegt að ræða ítar-
lega efni jafn breiðrar og fjölbreyttrar
bókar, og hér er tekinn sá kostur að gefa
stutta innsýn í hvert viðtal. Til fróðleiks
og samanburðar birti ég með glefsur úr
því sem skáldin segja um skáldskap sinn
og listina almennt; þá reynslu sem þau
eiga fyrst og fremst sameiginlega.
Guðrún Helgadóttir ríður á vaðið og
er viðtalið við hana fjörugt og engin
tæpitunga töluð. Guðrún er líklega sá
viðmælandi sem mest talar um samtím-
ann og vanda hans, enda starfandi
255